ทฤษฏีความต่อเนื่องของภาวะผู้นำ  (  Continuum  of  Leadership  Theory  )

                Robert  Tannenbaum  และ  Warren H.Schmidt  เป็นนักทฤษฏีที่ให้ความสนใจเรื่องพฤติกรรมที่เกี่ยวกับการตัดสินใจเป็นหลัก  เช่น  มีการมอบหมายแบ่งปันอำนาจหน้าที่กันอย่างไร   มีอำนาจหน้าที่ในการตัดสินใจในกรณีใดบ้างที่ผู้นำหรือผู้ใต้บังคับบัญชาเป็นคนตัดสินใจ  และเขายังได้เสนอลักษณะของผู้นำตามขนาดของการใช้อำนาจหน้าที่   มีการแบ่งส่วนอำนาจการตัดสินใจเกี่ยวกับการดำเนินงานออกเป็น  2  รูปแบบ  คือ   

                1.  ภาวะผู้นำที่มุ่งหัวหน้าเป็นศูนย์กลางเปรียบเทียบกับภาวะผู้นำที่มุ่งพนักงานเป็นศูนย์กลาง      ทั้งสองแบบมีความเกี่ยวข้องกับการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจโดยพิจารณาจากช่วงของพฤติกรรมภาวะผู้นำ ซึ่งลักษณะของพฤติกรรมแต่ละช่วงของผู้นำจะมีความแตกต่างกัน  และภาวะผู้นำที่มุ่ง จัดให้ทั้ง  2  ส่วนมีสถานการณ์ที่เกี่ยวเนื่องกัน  รูปแบบนี้มีจุดมุ่งหมายให้ผู้นำวางตัวเป็นกลาง  ไม่เป็นผู้รวมอำนาจหรือกระจายอำนาจเกี่ยวกับการตัดสินใจจนเกินไป  ให้มีความยึดหยุ่นปรับตัวอย่างเพียงพอที่จะบริหารกิจการได้อย่างมีประสิทธิภาพในทุกสถานการณ์   นอกจากที่กล่าวมาข้างต้นแล้ว Robert  Tannenbaum  และ  Warren H.Schmidt   ยังได้กล่าวถึงลักษณะของผู้นำแบบนี้จะมีความแตกต่างกันไปตามวิธีการใช้อำนาจหน้าที่  และการเปิดโอกาสให้ผู้ใต้บังคับบัญชามีอิสระในการทำงาน  ตามแนวคิดนี้ไม่ต้องการที่จะให้ผู้นำมีพฤติกรรมที่ใช้อำนาจมากเกินไปหรือมีการปล่อยให้มีอิสระในการทำงานมากเกินไป  แต่ต้องการให้มีพฤติกรรมที่พิจารณาถึงขนาดของการควบคุมหรือเปิดโอกาสให้ผู้ใต้บังคับบัญชาว่าจะมีมากน้อยเพียงใด  

ดังรูปภาพข้างล่างนี้

รูปที่  1  แสดงให้เห็นถึงแนวต่อเนื่องของพฤติกรรมผู้นำ

ด้านซ้ายมือแสดงช่วงของพฤติกรรมภาวะผู้นำที่มีหัวหน้าเป็นศูนย์กลาง  ส่วนด้านขวามือแสดงช่วงพฤติกรรมภาวะผู้นำที่มีพนักงานเป็นศูนย์กลาง

                ปัจจัยต่าง ๆ   ที่เชื่อว่ามีอิทธิพลต่อการเลือกของความเป็นผู้นำ    ผู้นำควรจะพิจารณาถึงแรงกดดันจากปัจจัย  4  อย่าง  ก่อนที่จะมีการเลือกแบบของภาวะผู้นำ  ได้แก่ 

                                1.  แรงผลักดันในตัวผู้บริหารหรือปัจจัยที่เกี่ยวกับตัวผู้นำ  เช่น ภูมิหลัง  ความรู้  ค่านิยม  ประสบการณ์  ความเชื่อของผู้นำ  กล่าวคือ  ถ้าผู้บริหารพอใจที่จะให้ผู้อื่นมีส่วนร่วม  เขาก็จะให้สมาชิกของทีมมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ  และยอมให้สมาชิกในทีมมีเสรีภาพในการตัดสินใจอย่างมาก  ภาวะผู้นำเช่นนี้จะเป็นภาวะผู้นำที่เน้นพนักงานเป็นศูนย์กลาง 

                                ในทางตรงข้าม  ถ้าผู้บริหารไม่พอใจที่จะให้สมาชิกมีส่วนร่วม  โดยพอใจที่จะตัดสินใจทุกอย่างด้วยตัวเอง  เขาก็จะต้องรักษาอำนาจหน้าที่ไว้กับตนให้มากที่สุดเพื่อการตัดสินใจเองในทุกเรื่อง  ในกรณีนี้เป็นภาวะผู้นำที่มุ่งหัวหน้าเป็นศูนย์กลาง

                                2.  แรงกดดันในตัวลูกน้องหรือ ปัจจัยที่เกี่ยวกับผู้ใต้บังคับบัญชา   กล่าวคือ ถ้าสมาชิกในทีมต้องการมีอิสระในการทำงาน   ต้องการที่จะรับผิดชอบในการตัดสินใจ   มีความรู้ และสติปัญญา  ประสบการณ์เพียงพอในการจัดการกับปัญหาอย่างมีประสิทธิภาพ   มีความเต็มใจในการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ   ผู้นำก็จะให้สมาชิกของทีมมีส่วนร่วมในการตัดสินใจและยอมให้สิทธิเสรีภาพในการตัดสินใจอย่างมาก  ภาวะผู้นำเช่นนี้เป็นภาวะผู้นำที่มุ่งพนักงานเป็นศูนย์กลาง

                                ในทางตรงข้าม  ถ้าสมาชิกของทีมขาดความรู้  ขาดทักษะหรือประสบการณ์  มีความเฉื่อยชา  จะทำให้ผู้นำไม่สามารถมอบอำนาจหรือไม่กล้ามอบอำนาจในการตัดสินใจให้ ภาวะผู้นำเช่นนี้เป็นภาวะผู้นำที่มุ่งที่หัวหน้าเป็นศูนย์กลาง

สามารถเข้าใจและระบุถึงเป้าหมายได้ ตลอดจนความคาดหวังในตัวผู้นำ

                                3.  แรงกดดันในสถานการณ์หรือ ปัจจัยที่เกี่ยวกับสถานการณ์  กล่าวคือ  เป็นการพิจารณาถึงสถานการณ์ที่เกี่ยวข้องเป็นหลักในการเลือกรูปแบบภาวะผู้นำ  กล่าวคือ  สถานการณ์ที่ผู้บริหารเพียงคนเดียวมีความเพียงพอในการแก้ปัญหาได้  ผู้นำหรือผู้บริหารก็จะตัดสินใจเอง  ภาวะผู้นำเช่นนี้เป็นภาวะผู้นำที่มุ่งที่หัวหน้าเป็นศูนย์กลาง   แต่ในบางสถานการณ์จะต้องอาศัยสมาชิกโดยการให้อิสระในการแก้ปัญหาโดยจะต้องพิจารณาถึงความรู้ความสามารถของสมาชิกก่อน  ซึ่งจะเป็นสิ่งที่มีประโยชน์ช่วยในการตัดสินใจแก้ปัญหาได้ดี  ภาวะผู้นำแบบนี้จึงเป็นภาวะผู้นำที่เน้นคนเป็นศูนย์กลาง    นอกจากนี้สถานการณ์ในการตัดสินใจยังขึ้นอยู่กับความแตกต่างในแต่ละองค์การ  เช่น   ค่านิยม  กฎเกณฑ์  วัฒนธรรมองค์การ   ดังนั้นผู้นำที่เหมาะสมกับองค์การหนึ่งอาจจะไม่เหมาะสมกับองค์การหนึ่งก็ได้ ทั้งนี้อาจเป็นเพราะสถานการณ์ที่แตกต่างกัน  เช่น  บางองค์การมีค่านิยมและวัฒนธรรมขององค์การที่เข้มแข็ง  พนักงานสามารถสร้างทีมงานได้ ทำให้เกิดภาวะผู้นำที่มุ่งพนักงานเป็นศูนย์กลาง แต่ในบางองค์การมีค่านิยมและวัฒนธรรมขององค์การที่ไม่เกิดให้เกิดการสร้างทีม  ผู้นำจำเป็นต้องรวมอำนาจไว้ที่ตนเอง ก็จะทำให้เป็นภาวะผู้นำที่มุ่งหัวหน้าเป็นศูนย์กลาง

                                4.  แรงกดดันด้านเวลา   พิจารณาเวลาเป็นหลักในการเลือกรูปแบบภาวะผู้นำ  กล่าวคือ  ถ้าผู้นำต้องการให้การตัดสินใจเร็วยิ่งขึ้นเท่าใดก็ต้องตัดสินใจเอง  กล่าวคือ เป็นภาวะผู้นำที่มุ่งหัวหน้าเป็นศูนย์กลางซึ่งจะมีความสะดวก รวดเร็วมาก   เพราะถ้าหากต้องการการมีส่วนร่วมหรือเกี่ยวข้องกับคนอื่น ๆ มากขึ้นเท่าใด  ก็จะทำให้ความยุ่งยากซับซ้อนเท่านั้น

                2.  ลำดับความต่อเนื่องของภาวะผู้นำแบบเผด็จการ  ( Autocratic )   แบบมีส่วนร่วม

  (  Participative  )  และแบบเสรีภาพ  ( Free – rein )

                                Robert  Tannenbaum  และ  Warren H.Schmidt  ได้พัฒนาลำดับความต่อเนื่องที่เน้นจุดสำคัญเป็นช่วง ๆ สามจุดบนลำดับความต่อเนื่อง  ดังรูปที่  2

รูปที่  2  แสดงความต่อเนื่องของของภาวะผู้นำแบบเผด็จการ ( Autocratic )   แบบมีส่วนร่วม

  ( Participative  )  และแบบเสรีภาพ  ( Free – rein )

                                2.1    ภาวะผู้นำแบบเผด็จการ  ( Autocratic  leadership  style )    เป็นผู้นำที่นิยมใช้อำนาจการตัดสินใจด้วยตนเองแต่เพียงผู้เดียว  โดยไม่เปิดโอกาสให้ผู้ใต้บังคับบัญชาได้แสดงความคิดเห็น  ลักษณะของผู้นำแบบนี้โดยทั่วไปจะเรียกว่าเจ้านาย   ผู้นำแบบเผด็จการจะรวมอำนาจไว้ที่ตนเอง  จะตัดสินใจอย่างเชื่อมั่นและคาดว่าสมาชิกจะยอมรับ  โดยไม่สนใจทัศนคติที่สมาชิกของกลุ่มมีต่อการตัดสินใจ  ผู้นำแบบนี้มุ่งให้ความสำคัญกับงานเพราะจะมุ่งเน้นให้งานเสร็จ  พฤติกรรมโดยทั่วไปของประเภทนี้จะชอบสั่งการให้ผู้อื่นทำงาน  วางอำนาจและคิดว่าตนเองเป็นแบบอย่างสมาชิกในกลุ่ม

                                2.2    ภาวะผู้นำแบบมีส่วนร่วม  ( Participative   leadership  style  )  เป็นพฤติกรรมของผู้นำที่เกี่ยวข้องกับการประชุมเพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกับผู้ใต้บังคับบัญชาก่อนการตัดสินใจ  เป็นผู้นำที่ยอมรับฟังความคิดเห็นผู้อื่น  จะตัดสินใจร่วมกับสมาชิกในกลุ่ม  ผู้นำแบบนี้สามารถแบ่งออกได้  3  แบบ  คือ

                                (1)  ผู้นำแบบเป็นที่ปรึกษา  ผู้นำแบบนี้เมื่อจะทำการตัดสินใจจะปรึกษากลุ่มก่อนทุกครั้ง  แล้วจึงตัดสินใจครั้งสุดท้ายเอง

                                (2)  ผู้นำแบบใช้การเห็นพ้องต้องกัน  เป็นผู้นำที่ชอบชักชวนให้ผู้อื่นเห็นด้วยในความคิด  ผู้นำแบบนี้จะชอบกระตุ้นให้กลุ่มอภิปรายปัญหาในประเด็นต่าง ๆ แล้วทำการตัดสินใจโดยมีสมาชิกของกลุ่มให้การสนับสนุน  พนักงานทุกคนมีส่วนเกี่ยวข้องกับการตัดสินใจและมีโอกาสให้ข้อมูล   การตัดสินใจยังไม่ถือเป็นเด็ดขาดจนกว่าทุกฝ่ายจะพอใจกับการตัดสินใจนั้น

                                (3)  ผู้นำแบบประชาธิปไตย  เป็นผู้นำที่มอบหมายอำนาจการตัดสินใจให้พนักงานหรือผู้ใต้บังคับบัญชา  มีการกระตุ้นให้มีส่วนร่วม  และไว้วางใจในผู้เชี่ยวชาญ  เป็นผู้นำที่เปิดโอกาสให้ผู้ใต้บังคับบัญชาแสดงความคิดเห็นในการปฏิบัติงานและแก้ปัญหาได้อย่างอิสระ  ตลอดจนยอมรับความคิดเห็นจากสมาชิกทุกคนในกลุ่ม  มักจะใช้วิธีการตั้งคณะกรรมการเพื่อปรึกษาหารือเกี่ยวกับงาน  บุคลิกภาพของผู้นำประเภทนี้จะมีลักษณะใจกว้าง  ยอมรับฟังความคิดเห็นของผู้อื่น  มีสัมพันธภาพที่ดีในการทำงาน  ผู้ใต้บังคับบัญชาจะมีการยกย่องเกรงใจแต่มิได้เกรงกลัวผู้บังคับบัญชา

                                2.3    ภาวะผู้นำแบบเสรีภาพ  ( Free – rein  leadership  style )   เป็นผู้นำที่ให้อำนาจ  ให้อิสระกับสมาชิกของกลุ่มได้ทำงาน  ถ้าไม่ขัดกับกฎเกณฑ์  มีการมอบหมายงานให้กับสมาชิกและมีสัมพันธภาพที่ดีในการทำงาน   รูปแบบของผู้นำประเภทนี้จะใช้ได้ดีกับพนักงานหรือผู้ใต้บังคับบัญชามีความกระตือรือร้นและมีประสบการในการทำงาน  ปัญหาของผู้นำประเภทนี้  คือ สมาชิกในกลุ่มคิดว่าผู้นำไม่เข้ามาช่วยในการทำงาน  จึงทำให้รู้สึกว่าการมีผู้นำหรือไม่มีผู้นำไม่ต่างกัน  แต่ผู้นำประเภทนี้เชื่อว่าเขาเป็นคนช่วยให้ผู้ใต้บังคับบัญชาพัฒนาประสิทธิภาพของตนเอง

อ้างอิง

รังสรรค์  ประเสริฐศรี.  2544.  ภาวะผู้นำ.   กรุงเทพมหานคร  :   บริษัท  ธนธัชการพิมพ์  จำกัด. 

วิเชียร  วิทยอุดม.  2550.  ภาวะผู้นำ. พิมพ์ครั้งที่  4.  กรุงเทพมหานคร  :  บริษัท  ธีระฟิล์ม

              และไซเท็กซ์  จำกัด. 

รายงานเรื่อง

Tannenbaum  and  Schmidt  (Continuum  of  Leadership  Behavior)

เสนอ

รองศาสตราจารย์  ดร.ชุมศักดิ์   อินทร์รักษ์

โดย

นายยาเบ็น   เรืองจรูญศรี                   รหัส  5120121233   กลุ่ม 2

                        นายอับดุลเร๊าะมัน   หะยีปะดอเฮง     รหัส  5120121250   กลุ่ม 2

                        นางสาวสุนธีราภรณ์    ชัยฤกษ์           รหัส  5120121245   กลุ่ม 2

เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชา  260 - 504  ภาวะผู้นำทางการศึกษา 

(Educational  Leadership)

ภาคเรียนที่  2   ปีการศึกษา  2551

บัณฑิตวิทยาลัย   ภาควิชาการบริหารการศึกษา  คณะศึกษาศาสตร์

มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์    วิทยาเขตปัตตานี

คำนำ

รายงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งเพื่อใช้ประกอบการเรียนการสอนรายวิชา  260 - 504  ภาวะผู้นำทางการศึกษา  (Educational  Leadership)  ในการศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับทฤษฏีความต่อเนื่องของภาวะผู้นำ (Continuum  of  Leadership  Theory) ตามหลักสูตรศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการบริหารการศึกษา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี   ผู้จัดทำได้ศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับทฤษฏีความต่อเนื่องของภาวะผู้นำ  (Continuum  of  Leadership  Theory)  เพื่อเป็นความรู้และนำไปใช้ในการจัดทำสารนิพนธ์ วิทยานิพนธ์และงานวิจัยอื่นๆต่อไป

ดังนั้น เนื้อหาในรายงานฉบับนี้ จะเป็นทางเลือกหนึ่งในการศึกษาความรู้พื้นฐาน

การนำเสนอในเอกสารรายงานฉบับนี้มุ่งศึกษาเกี่ยวกับทฤษฏีความต่อเนื่องของภาวะผู้นำ  (Continuum  of  Leadership  Theory)  ภาวะผู้นำที่มุ่งหัวหน้าเป็นศูนย์กลางเปรียบเทียบกับภาวะผู้นำที่มุ่งพนักงานเป็นศูนย์กลาง ลำดับความต่อเนื่องของภาวะผู้นำแบบเผด็จการ  ( Autocratic )   แบบมีส่วนร่วม  ( Participative )  และแบบเสรีภาพ  ( Free – rein )  ตลอดจนได้นำแบบทดสอบการประเมินตนเองด้านรูปแบบของภาวะผู้นำในภาคผนวกด้วย

ผู้จัดทำได้ศึกษาจากหนังสือและเอกสารต่างๆ และจัดพิมพ์รายงานฉบับนี้ เพื่อให้ผู้สนใจ ศึกษา  เรียนรู้และนำไปใช้ประโยชน์ในการประกอบการทำวิจัย  และขอขอบคุณ

รองศาสตราจารย์  ดร.ชุมศักดิ์   อินทร์รักษ์  ในความเอื้อเฟื้อให้การสนับสนุนและเป็นที่ปรึกษาการเขียนรายงานฉบับนี้

                                                                                                                         ผู้จัดทำ

                                                                                                           15   ธันวาคม   2551

สารบัญ

เรื่อง                                                                                                                                                             หน้า

คำนำ…………………………………………………………………………………………….ก

สารบัญ………………………………………………………………………………………….ข

ทฤษฏีความต่อเนื่องของภาวะผู้นำ  (Continuum  of  Leadership  Theory)……………...…..1

ภาวะผู้นำที่มุ่งหัวหน้าเป็นศูนย์กลางเปรียบเทียบกับภาวะผู้นำที่มุ่งพนักงาน

เป็นศูนย์กลาง……………………………………………………………………..…...1

ลำดับความต่อเนื่องของภาวะผู้นำแบบเผด็จการ  ( Autocratic )

แบบมีส่วนร่วม  ( Participative )  และแบบเสรีภาพ  ( Free – rein )…………………...3    

บรรณานุกรม……………………………………………………………………………….......5

ภาคผนวก……………………………………………………………………………………….6

ภาคผนวก