นาค......กับปรากฏการณ์บั้งไฟพญานาค

เอาเกร็ดความรู้เรื่องพญานาคมาเล่าสู่ฟัง  ก่อนจะถึงวันออกพรรษาค่ะ .....


 บั้งไฟพญานาค - ความเป็นมา
     ปรากฎการณ์บั้งไฟพยานาค หรือปรากฎการณ์ที่มีลูกไฟพุ่งขึ้นจากกลางแม่น้ำโขงในคืนวันเพ็ญเดือน 11 หรือคืนวันออกพรรษา คล้ายมีคนจุดพลุไฟขึ้นมา มีลักษณะเป็นลูกไฟขนาดที่มองเห็นจากริมฝั่งโตประมาณผลมะนาว แสงของดวงไฟจะมีสี "แดงอมชมพู" หรือที่เรียกกันว่า "สีบานเย็น" การเกิดดวงไฟนี้จะอยู่ประมาณช่วงโพล้เพล้หลังพระอาทิตย์ตกดิน ดวงจันทร์กำลังจับขอบฟ้าพอดี และจะขึ้นถี่มากครั้งละ 3 - 7 ลูกในคราวเดียวกันในช่วงที่พระจันทร์เริ่มลอยเด่นประมาณ 20 องศาจากการคาดคะเนการทำมุมกับแนวขอบฟ้า 


     สภาพบรรยากาศที่พอเหมาะกับการเกิดลูกไฟหรือบั้งไฟพยานาคจะต้องมีความชื้นสัมพัทธ์ต่ำ รู้สึกได้จากบรรยากาศรอบตัวเราต้องไม่อบอ้าว อากาศเย็นสบายและที่สำคัญท้องฟ้าต้องไม่มีเมฆมาบดบังดวงจันทร์ เพราะหลายครั้งที่ผู้เขียนไปสังเกตการณ์ หากปรากฏว่าปีใดดวงจันทร์โดนเมฆบัง ปีนั้นจะพลาดโอกาสชมลูกไฟที่ว่านี้แน่นอน และองค์ประกอบอีกอย่างหนึ่งที่ทำให้ลูกไฟพุ่งขึ้นมาจากน้ำจำนวนมากและแน่นอนว่าจะต้องขึ้นในวันนั้นก็คือ วันที่พระจันทร์ "เต็มดวง" จริงๆ

     มีแนวทางที่เราสามารถสังเกตได้ก็คือ ก่อนจะถึงวันออกพรรษาสักหนึ่งเดืนให้ลองสังเกตการขึ้นของดวงจันทร์ในวันพระขึ้น 15 ค่ำ (ดูได้จากปฏิทิน) คือถ้าหากพระอาทิตย์ยังไม่ลับขอบฟ้า หรือเพิ่งจะลับขอบฟ้าไป ฟ้ายังคงไม่ทันมืดสนิทดีนักแล้วเราเห็นดวงจันทร์โผล่ขึ้นมาทางด้านตะวันออกละก็ นั่นละครับปีนั้นวันพระของเราดวงจันทร์ยังขึ้นไม่เต็มดวง (เรื่องนี้เป็นความคลาดเคลื่อนทางปฏิทิน จันทรคติของไทย ผมไม่ทราบว่าถึงขณะนี้มีการปรับแก้ตรงนี้หรือยัง) ต้องรออีกหนึ่งวันคือวันแรม 1 ค่ำ ตามปฏิทินของไทยซึ่งจะไปตรงกับ วันพระขึ้น 15 ค่ำ ของประเทศลาวพอดี 


     วันนั้นพระจันทร์จะขึ้นประมาณเกือบ 19:00 น. หรือหนึ่งทุ่มตามเวลามาตรฐานของกรมอุทกศาสตร์ กองทัพเรือ ดวงจันทร์จะกลมเกลี้ยงเด่นสง่าอยู่บนท้องฟ้า นับจากเวลานี้ ทุกท่านที่ไปนั่งคอยชมจะพบกับปรากฏการณ์ธรรมชาติที่ยังหาข้อยุติทางวิทยาศาสตร์ไม่ได้ว่า ทำไมต้องเกิดขึ้น ณ คาบเวลานี้ เป็นประจำทุกปีไม่เคยขาด และต้องเกิดตามลำน้ำโขงเฉพาะช่วงของจังหวัดหนองคายเท่านั้น   

แล้วจะชมกันอย่างไร....?
เนื่องจากปรากฏการณ์นี้มีขึ้นในช่วงเวลาวันออกพรรษาเท่านั้น ปีนึงจะมีให้ชมกันเพียงหนึ่งครั้งและเป็นปรากฏการณ์ที่มีการประชาสัมพันธ์กันอย่างต่อเนื่องมาหลายปี ท่านที่คิดว่าจะมาชมจึงควรจะติดต่อจองที่พักเสียแต่เนิ่นๆเพื่อรับประกันว่าจะได้รับความสะดวกในการพักผ่อนหลังจากเดินทางกลับมาจากการชม หรือทางที่ดีและง่ายที่สุดก็อาจจะทำการซื้อ " ทัวร์ แพคเกจ " ที่มีทั้งทัวร์ระดับประเทศและทัวร์ระดับท้องถิ่นจัดบริการกันหลายเจ้า ( ติดต่อบริษัทท่องเที่ยวเหล่านี้ได้จาก นิตยสารเพื่อแนะนำการท่องเที่ยวได้ทั่วไป Website เพื่อการท่องเที่ยว Portal site หรือ คลิ้กที่นี่ )

     ช่วงวันออกพรรษาของทุกปี จะมีประเพณีอีกอย่างหนึ่งของทางจังหวัดหนองคายก็คือ ประเพณีการแข่ง " เรือยาว " ในแม่น้ำโขง มีการจัดแข่งขันสามวัน แบ่งออกเป็น เรือขนาดเล็ก ฝีพายไม่เกิน 30 คน เรือขนาดกลาง ฝีพายระหว่าง 30 - 45 คน และเรือยาวขนาดใหญ่ฝีพายไม่เกิน 60 คน และวันสุดท้ายของการแข่งขันจะเป็นการแข่งขันระหว่าง ประเทศไทยและสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว เป็นการเชื่อมสัมพันธ์ระหว่างบ้านพี่เมืองน้อง จัดให้มีการแข่งขันเป็นประจำทุกปีเป็นประเพณีและอีกอย่างก็คงเพื่อเป็นการ " สืบสานวัฒนธรรม " ของชนชาวลุ่มน้ำโขงที่มีมานานนับพันปีสืบไป

นาค…เจ้าแห่งงู หรือ พญานาค

นาค…เกี่ยวพันกับชีวิต น้ำ ธรรมชาติ

         ในตำนานสิงหนวัติ กล่าวว่า เมื่อเจ้าเมืองสิงหนวัติอพยพคนมาจากทางเหนือ พญานาคแปลงกายมาช่วยชี้ที่ตั้งเมืองใหม่ และขอให้อยู่ในทศพิธราชธรรม พอตกกลางคืนก็ขึ้นมาสร้างคูเมือง 4 ด้าน เป็น เมืองนาคพันธุ์สิงหนวัติ ต่อมาเมื่อยกทัพปราบเมืองอื่นได้ และรวมดินแดนเข้าด้วยกัน จึงเปลี่ยนชื่อเป็น แคว้นโยนกนาคราช ที่เห็นได้ชัดก็คือ ที่ปราสาทพนมรุ้ง จะมีคูเมืองที่เป็นสระน้ำ 4 ด้าน รอบปราสาทและมี พญานาค อยู่ด้วย ตามความเชื่อของคนสมัยโบราณ นาคจะมีความหมายเป็นอย่างอื่นไม่ได้นอกจากน้ำ เช่น การสร้างศาสนสถานไม่ว่าจะเป็นอุโบสถ นาคที่ราวบันได จึงมี พญานาค ซึ่งตามความเป็นจริง (ความเชื่อ) การสร้างต้องสร้างกลางน้ำ เพื่อให้ดูเหมือนว่าศาสนสถานนั้นลอยอยู่เหนือน้ำ แต่ก็ไม่ต้องสร้างจริง ๆ เพียงแต่มีสัญลักษณ์ พญานาค ไว้ เช่น ที่ปราสาทพนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์ เป็นต้น

               แม้เกี่ยวกับชีวิตมนุษย์ ก็จะมีอยู่ในราศีเกิด เช่นของคนนักษัตรปีมะโรง ที่มีความหมายถึง ความยิ่งใหญ่และพลังอำนาจ ที่มี พญานาค เป็นสัญลักษณ์

         นาคให้น้ำ...พญานาค เป็นสัญลักษณ์แห่งธาตุน้ำ "นาคให้น้ำ" เป็นเกณฑ์ที่ชาวบ้านรู้และเข้าใจดี ที่ใช้วัดในแต่ละปี จำนวนนาคให้น้ำมีไม่เกิน 7 ตัว ถ้าปีไหนอุดมสมบูรณ์มีน้ำมากเรียกว่า "นาคให้น้ำ 1 ตัว" แต่หากปีไหนแห้งแล้งเรียกว่าปีนั้น "มีนาคให้น้ำ 7 ตัว" จะวัดกลับกันกับจำนวนนาค ก็คือที่น้ำหายไป เกิดความแห้งแล้งนั้นก็เพราะ พญานาคกลืนน้ำไว้ในท้อง

          เกี่ยวข้องกับคนไทย...เรามักจะเห็นสัญลักษณ์ที่เกี่ยวกับนาคได้เสมอ ในงาน จิตรกรรม ประติมากรรม และหัตถกรรม นาคเป็นส่วนประกอบที่สำคัญทางสถาปัตยกรรม โดยเฉพาะตามอาคารวัดต่าง ๆ หลังคาอาคารที่สร้างขึ้นสำหรับสถาบันพระมหากษัตริย์ และสถานบันศาสนสถาน ตามคตินิยมที่ว่า นาคยิ่งใหญ่คู่ควรกับสถาบันอันสูงส่ง เช่น นาคสะดุ้ง ที่ทอดลำตัวยาวตามบันได นาคลำยอง ที่ทำเป็นป้านลมหลังคาโบสถ์ ที่ต่อเชื่อมกับนาคสะดุ้ง นาคเบือน นาคจำลอง และนาคทันต์คันทวยรูป        พญานาค

    พญานาค...เกี่ยวข้องกับพระพุทธศาสนา

                ตามตำนาน พญานาค มีอยู่ก่อนสมัยพระพุทธเจ้าแล้ว ดังเช่น หลังจากพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสรู้ธรรมพิเศษแล้ว ได้เสด็จไปตามเมืองต่าง ๆ เพื่อแสดงธรรมเทศนา มีครั้งหนึ่งได้เสด็จออกจากร่มไม้อธุปปาลนิโครธ ไปยังร่มไม้จิกชื่อ "มุจลินท์" ทรงนั่งเสวยวิมุตติสุข อยู่ 7 วัน คราวเดียวกันนั้นมีฝนตกพรำ ๆ ประกอบไปด้วยลมหนาวตลอด 7 วัน ได้มีพญานาคชื่อ "มุจลินท์" เข้ามาวงด้วยขด 7 รอบพร้อมกับแผ่พังพานปกพระผู้มีพระภาคเจ้า เพื่อจะป้องกันฝนตกและลมมิให้ถูกพระวรกาย หลังจากฝนหายแล้ว คลายขนดออก แปลงเพศเป็นมานพมายืนเฝ้าที่เบื้องพระพักตร์ ด้วยความศรัทธาอย่างแรงกล้า

                   ความเชื่อดังกล่าวทำให้ชาวพุทธสร้างพระพุทธรูปปางนาคปรก แต่มักจะสร้างแบบพระนั่งบนตัวพญานาค ซึ่งดูเหมือนว่าเอาพญานาคเป็นบัลลังก์ เพื่อให้เกิดความสง่างาม และทำให้คิดว่า พญานาค คือผู้คุ้มครองพระศาสดา

           พญานาค...สะพาน (สายรุ้ง) ที่เชื่อมโลกมนุษย์กับสวรรค์ หรืออีกชื่อหนึ่งก็คือ โลกศักดิ์สิทธิ์ ความเชื่อที่ว่า พญานาคกับรุ้ง เป็นอันเดียวกัน ก็คือสะพานเชื่อมโลกมนุษย์กับสวรรค์นั่นเอง

          นาคสะดุ้ง...ที่ราวบันไดโบสถ์นั้นได้สร้างขึ้นตามความเชื่อถือ "บันไดนาค" ก็ด้วยความเชื่อดังกล่าว แม้ตอนที่พระพุทธเจ้าเสด็จลงมาจากดาวดึงส์ ก็โดยบันไดแก้วมณีสีรุ้ง ที่เทวดาเนรมิตขึ้นและมีพญานาคจำนวน 2 ตน เอาหลังหนุนบันไดไว้หรือแม้แต่ ตุง ของชาวล้านนา และพม่า ก็เชื่อกันว่าคลี่คลายมาจากพญานาค และหมายถึงบันไดสู่สวรรค์

                ความเชื่อของชาวฮินดู ก็ถือว่า นาคเป็นสะพานเชื่อมภาวะปกติ กับที่สถิตของเทพ ทางเดินสู่วิษณุโลก เช่น ปราสาทนครวัด จึงทำเป็น พญานาคราช ที่ทอดยาวรับมนุษย์ตัวเล็ก ๆ สู่โลกแห่งความศักดิ์สิทธิ์ หรือก็บั้งไฟของชาวอีสานที่ทำกันในงานประเพณีเดือนหก ก็ยังทำเป็นลวดลาย และเป็นรูปพญานาค พญานาคนั้นจะถูกส่งไปบอกแถนบนฟ้าให้ปล่อยฝนลงมา

                ในสมัยพระพุทธเจ้า มีพญานาคตนหนึ่งนั่งฟังธรรมเทศนาของพระพุทธเจ้าแล้วได้เกิดศรัทธา จึงได้แปลงกายเป็นมนุษย์ขอบวชเป็นพระภิกษุ แต่อยู่มาวันหนึ่งเข้านอนในตอนกลางวัน หลังจากหลับแล้วมนต์ได้เสื่อมกลายเป็นงูใหญ่ จนพระภิกษุรูปอื่นไปเห็นเข้า ต่อมาพระพุทธเจ้าทรงทราบจึงให้พระภิกษุนาคนั้นสึกออกไป เพราะเป็นสัตว์เดรัจฉาน นาคตนนั้นผิดหวังมาก จึงขอถวายคำว่า นาค ไว้ใช้เรียกผู้ที่เข้ามาขอบวชในพระพุทธศาสนา เพื่อเป็นอนุสรณ์ในความศรัทธาของตน

                ต่อจากนั้นมาพระพุทธเจ้าจึงทรงบัญญัติไม่ให้สัตว์เดรัจฉาน ไม่ว่าจะเป็นนาค ครุฑ หรือสัตว์อื่น ๆ บวชอีกเป็นอันขาด เพราะก่อนที่อุปัชฌาย์จะอุปสมบทให้แก่ผู้ขอบวชจะต้องถาม อัตรายิกธรรม หรือข้อขัดข้องที่จะทำให้ผู้นั้นบวชเป็นพระภิกษุไม่ได้ รวม 8 ข้อเสียก่อน ในจำนวน 8 ข้อนั้น มีข้อหนึ่งถามว่า "ท่านเป็นมนุษย์หรือเปล่า"

            มีการเล่าขานถึงความศรัทธาของพญานาคว่า เหล่าพญานาค นั้นเป็นผู้ที่มีความเคารพ และศรัทธาในพระพุทธเจ้ามาก หลังจากที่มีการสร้างพระพุทธรูปขึ้นที่เมืองล้านช้าง ประเทศลาว ความทราบถึงเหล่าพญานาค ที่อยู่เมืองบาดาล จึงได้แปลงกายขึ้นไปขอพระพุทธรูปกับเจ้าเมืองล้านช้าง โดยเจาะจงขอเอาพระสุก เพื่อไปไหว้สักการะบูชา ที่เมืองบาดาล ปกติเหล่าพญานาคเป็นผู้ที่ถือศีลแปดเคร่งครัดมาก พญานาค จะไม่ทำร้ายใคร ส่วนมนุษย์ตายในน้ำที่ว่าเงือกกินนั้น เงือกก็คือ พญานาค ชั้นเลว ประพฤติตนเกเร จึงชอบทำร้ายมนุษย์ตามน้ำ เดี๋ยวนี้พระสุกก็ยังจมอยู่ในแม่น้ำโขง ที่ที่เป็นที่อยู่ของเหล่า พญานาค ในเมืองบาดาล เวินสุกอยู่ตรงข้ามกับบ้านหนองกุ้ง อำเภอโพนพิสัย จังหวัดหนองคาย ตรงนั้นเป็นบริเวณปากน้ำงึมไหลลงมาออกแม่น้ำโขง เป็นแม่น้ำสองสี

เมืองพญานาค หรือเมืองบาดาล

            ในเมื่อมีเมืองมนุษย์ หรือโลกมนุษย์ โลกสวรรค์ หรือเมืองสวรรค์ ก็ต้องมีเมืองบาดาล (เมืองพญานาค) สองเมืองนอกจากเมืองมนุษย์แล้วหลายคนก็คงต้องอยากไปเป็นแน่ วิสัยของมนุษย์ชอบในสิ่งที่ท้าทาย ยิ่งห้ามก็ยิ่งอยากพบ อยากเห็นเมืองบาดาลอยู่ใต้เมืองมนุษย์ลงไปในใต้ดิน 16 กิโลเมตร (ตามความเชื่อ) มีคำเล่าลือเกี่ยวกับเมืองบาดาลในเขต อำเภอโพนพิสัย จังหวัดหนองคาย (แต่อย่าอุตริขุดไปหาพญานาคก็แล้วกัน)

พระพุทธเจ้าเสด็จเทวโลก

             ครั้งหนึ่ง เมื่อพระพุทธเจ้าได้เสด็จพร้อมด้วยพระอรหันต์จำนวน 500 รูป เพื่อเสด็จไปยังเทวโลก ได้ผ่านวิมานของเหล่าพญานาค ที่กำลังมีการรื่นเริงกันอย่างสนุกสนาน ที่มี นันโทปะนันทะนาคราช เป็นประธานใหญ่ เมื่อเห็นคณะสงฆ์ผ่านไปเหนือวิมานจึงมีความโกรธมาก จึงได้ตรงไปยังเขาพระสุเมรุแปลงตนเป็นนาคขนาดใหญ่ พันโอบเขาพระสุเมรุด้วยขดถึง 7 รอบ แล้วแผ่พังพานบังชั้นดาวดึงส์เอาไว้ เพื่อไม่ให้พระพุทธเจ้าและพระสงฆ์ผ่านไปได้ และเมื่อเป็นดังนั้นได้มีพระอรหันต์หลายรูปอาสาปราบ แต่พระพุทธเจ้าไม่ทรงอนุญาต จน พระโมคคัลลานะ ผู้ซึ่งตามเสด็จไปด้วยอาสา พระองค์จึงทรงอนุญาต ดังนั้น พระโมคคัลลานะ จึงได้แปลงกายเป็นนาคราชขนาดใหญ่กว่าถึงเท่าตัว พันเอานาคนันโทปะนันทะนาคราช เอาไว้ด้วยขดถึง 14 รอบ นาคราชทนไม่ไหวบันดาลให้ไฟลุกขึ้น พระโมคคัลลานะ ก็ให้เกิดไฟขึ้นเช่นกัน ไฟของนันโทปะนันทะนาคราชสู่ไม่ไหว จึงถามว่า "ท่านผู้เจริญ ท่านเป็นใคร" ตอบว่า "เราคือโมคคัลลานะ ศิษย์ของตถาคต" นันโทปะนันทะนาคราช จึงบอกว่า ท่านจงคืนร่างกลับเป็นพระเหมือนเดิมเถิด แต่ด้วยนิสัยของผู้รู้ว่า นันโทปะนันทะนาคราช เป็นคนไม่ยอมแพ้ใครง่าย ๆ จึงได้แปลงกายให้เล็กนิดเดียว สามารถเข้ารูหู รูจมูกได้ แล้วเข้าไปตามรูต่าง ๆ จน นันโทปะนันทะนาคราช ทนไม่ไหว และนันโทปะนันทะนาคราช สู้ไม่ได้จึงหนีไป พระโมคคัลลานะ จึงแปลงร่างเป็นพญาครุฑไล่ติดตามไป เมื่อหนีไม่พ้นจึงแปลงร่างเป็นมาณพหนุ่ม ยอมแพ้      พระโมคคัลลานะและที่สุดจึงยอมให้พระพุทธเจ้าพร้อมพระอรหันต์ผ่านไปแต่โดยดี