ควมทวยอีสาน

                                                                                                                          3

                                                                                                        ควมทวยอีสาน

 สาระสำคัญ

ควมทวย  เป็น  ปริศนาคำทาย  หรือคำถามของคนอีสาน  ที่ขึ้นต้นหรือลงท้ายด้วยคำว่าแม่นหยัง  (อะไรเอ่ย)  เป็นวรรณกรรมมุขปาฐะ  เป็นมรดกทางภาษาและทางวัฒนธรรมของคนอีสาน  ที่ให้ทั้งความรู้  ความสนุกสนาน  ส่งเสริมด้านการใช้ความคิด  สติปัญญา  การช่างสังเกต  เป็นที่นิยมเล่นของเด็ก ๆ  หรือแม้แต่ผู้ใหญ่เอง  คนไทยในทุกท้องถิ่น  จะมีปริศนาคำทาย                เป็นของตนเอง  ใช้เล่นทายปัญหากันเป็นกลุ่ม  หรือหมู่คณะ  เด็ก ๆ มักจะเล่นทายกันเอง  เช่น  เล่นในเวลาไปเลี้ยงควายที่ทุ่งนา  หรือเล่นตามลานวัดวันทำบุญ  หรือเวลารวมกันเล่นตามลานบ้าน  เป็นต้น

 เนื้อหาสาระ

 ความหมายของควมทวยอีสาน

                ควมทวย  หรือคำทวย  คือ  คำทาย  หรือปริศนา  หรือคำถาม  เป็นการละเล่นที่ใช้               ภาษาพูดเป็นสื่อ  โดยการผูกคำซ่อนเงื่อนไว้อย่างแยบยล  เช่น  มีการเล่นคำ  มีคำสัมผัสค้องจอง        มีความไพเราะงดงามทางวรรณศิลป์  มักขึ้นต้นหรือลงท้ายด้วยคำว่าแม่นหยัง  (อะไรเอ่ย)               เป็นวรรณกรรมมุขปาฐะ  เป็นมรดกทางภาษาและทางวัฒนธรรมของอีสาน  ที่ให้ทั้งความรู้           ความสนุกสนาน  ส่งเสริมด้านการใช้ความคิด  สติปัญญา  การช่างสังเกต  เป็นที่นิยมเล่น          ของเด็ก ๆ หรือแม้แต่ผู้ใหญ่เอง  คนไทยในทุกท้องถิ่นจะมีปริศนาคำทายเป็นของตนเอง                    ใช้เล่นทายปัญหากันเป็นกลุ่ม  หรือหมู่คณะ  เด็ก ๆ  มักจะเล่นทายกันเอง  เช่น  เล่นในเวลา             ไปเลี้ยงควายที่ทุ่งนา  หรือเล่นตามลานวัดวันทำบุญ  หรือเวลารวมกันเล่นตามลานบ้าน  เป็นต้น

 ลักษณะของควมทวยอีสาน

ควมทวยที่ปรากฏในภาคอีสานมีลักษณะต่าง ๆ ดังนี้

1.       บางคำถามเป็นคำคล้องจอง  บางคำถามไม่คล้องจอง

2.       ขึ้นต้นหรือลงท้ายด้วยคำถามว่า  แม่นหยัง  หรือ  แม่นอีหยัง

3.       บางคำถาม  ถามตรงประเด็น  บางคำถามใช้คำผวน

4.       บางคำถาม  ไม่ตรงประเด็นต้องใช้ไหวพริบในการหาคำตอบ

ควมทวยหรือคำทวยอีสาน  มีลักษณะคล้ายคลึงหรือใกล้เคียงกับปริศนาคำทาย                       ในท้องถิ่นอื่น ๆ   จะแตกต่างกันตามภาษาท้องถิ่นนั้น ๆ  เช่น  ถิ่นภาคกลางใช้คำถามว่า  อะไรเอ่ย    ถิ่นภาคเหนือใช้คำถามว่า  อะหยัง  หรืออะหยังเอ๊าะ  ถิ่นภาคใต้ใช้คำถามว่าไอ้ไหรเห้อ   และ           ถิ่นอีสานใช้คำถามว่า  อีหยัง  แม่นหยัง  หรือแม่นอีหยัง  ไว้ที่ต้นหรือท้ายคำถาม  เช่น  แม่นหยังตกปุ๊กข้างซี้  บ่ให้ว่าขี้ซ้าง  ?  คำตอบคือบักเฟือง  (มะเฟือง)

                การเล่นควมทวยอีสาน

                วิธีการเล่นควมทวยหรือคำทวยอีสานก็เหมือนกับการเล่นปริศนาคำทายของชาวไทย             ทั่ว ๆ ไป  คือ  มีคนถาม  มีคนตอบ  สลับกันถามตอบ  โดยมีขั้นตอนในการเล่นสรุปได้  ดังนี้

1.       ในการถามจะขึ้นต้นหรือลงท้ายคำถามด้วยคำว่า  “แม่นหยัง”  หรือ  “แม่นอีหยัง”   

เช่น  แม่นหยัง  ใต้กะขนเทิงกะขนซนกันมีแฮงย่าว  คำตอบคือ  หลับตา

2.       ถ้าผู้ตอบตอบว่า  “หลับตา”  ถือว่าตอบถูก  ผู้ถามก็จะบอกว่าถูก  และถือว่าผู้ตอบ

ถูกเป็นผู้ชนะ  และได้สิทธิเป็นผู้ถามบ้าง

3.       ถ้าผู้ตอบใช้เวลาคิดนานเกินไปผู้ถามก็จะถามว่า  “ยอมบ่”  ถ้าบอกว่า  “ยอม”                  

ถือว่าผู้ตอบเป็นผู้แพ้  ผู้ถามก็จะเฉลย  และผู้ถามก็จะได้สิทธิ์เป็นผู้ถามต่อไป

4.       แต่ถ้าผู้ตอบตอบว่า  “ไม่ยอม”  แต่ตอบผิดก็ถือว่าผู้ตอบเป็นผู้แพ้เช่นกัน

5.       เมื่อผู้ถามเฉลยคำตอบแล้ว  ก็จะได้สิทธิ์เป็นผู้ถามต่อไปจนกว่าผู้ตอบจะตอบถูก

และได้สิทธิ์เป็นผู้ถาม  จะสลับกันเล่นหมุนเวียนกันไปอย่างนี้จนเบื่อหรือเลิกเล่น

ประเภทของควมทวย

                ควมทวยที่ปรากฏในท้องถิ่นอีสานโดยทั่วไป  จะใช้ถามเกี่ยวกับสิ่งต่าง ๆ ทั้งเกี่ยวกับคน  สัตว์  สิ่งของ  อาหารการกิน  และพืชพรรณต่าง ๆ  คือ

1.    ควมทวยที่เกี่ยวกับคน  เป็นการถามที่มุ่งเอาคำตอบเกี่ยวกับคน  เช่น 

·       ซ้างขึ้นภู  ตบหูเป๊ะ ๆ  แม่นหยัง  ?  คนต่ำหูก  (ทอผ้า)

·       ไฟไหม้ดังบ่ไหม้ขี้มูก  แม่นหยัง  ?  คนสูบยา

·       เฒ่าสองเฒ่านั่งอยู่ซานเหล้า  เหลียวบ่เห็นกันจักเทื่อ  แม่นหยัง  ?  หู

·       เฒ่าสองเฒ่านั่งอยู่นอกซาน  คนผ่านมาแล่นเข้าไปลี้  แม่นหยัง  ?  ขี้มูก

·       เฒ่าสองเฒ่า  นั่งเฝ้าปืนกล  แม่นหยัง  ?  ไข่หำ  (ลูกอัณฑะ)

·       ตัดกกบ่ตาย  ตัดปายบ่เหี่ยว  แม่นหยัง  ?  ผม

·       น้ำพัดลาน ๆ ฮอดบ่อนคันแล้วถอย  แม่นหยัง  ?  คนไถนา

·       น้ำอีหยังพอกินแต่บ่พออาบ  ?  น้ำนม

·       บักน้อย ๆ โตนตั่งคอหัก  หมาแล่นสัก  แมงวันแตกโผ่  แม่นหยัง  ?  ขี้

·       แม่นหยัง  ดำแล้วขาว  ยาวแล้วสั้น  หมั่นแล้วคลอน  หย่อนแล้วตึง  ?  ผม   ตา  แข้ว (ฟัน)  หู

·       แม่นหยัง  ตากบ่แห้งจักเทื่อ  ?  ลิ้น

·       ส่วยกางลำ  ทำกางบ้าน  แม่นหยัง  ?  คันหลาว  กับคนตำข้าว 

2.    ควมทวยเกี่ยวกับหมวดอากัปกิริยา  เป็นการถามที่มุ่งเอาคำตอบเกี่ยวกับกิริยา

ท่าทาง  เช่น

·       ก่างขา  ตาเดียว  ปากเบี้ยว  นิ้วกะดิก  แม่นหยัง  ?  คนยิงปืน

·       จับขาแหง่งเอาหมากแดงยัดใส่  แม่นหยัง  ?  มีดสะนากหนีบหมาก

·       แต่น้อย ๆ  มีสี่ขา  ใหญ่ขึ้นมามีสองขา  เฒ่ามามีสามขา  แม่นหยัง  ?

       (คนเดิน  คือ  วัยเด็กคลาน  วัยผู้ใหญ่เดินปกติ  วัยชราใช้ไม้เท้าค้ำยัน)

·       นั่งยองย่อใส่คัก ๆ แล่วกะเด้า  เข่าบ่เข่ากะคลำ  แม่นหยัง  ?  คนลับมีด

·       แม่นหยัง  ใต้กะขน  เทิงกะขน  ซนกันมีแฮงย่าว  ?  หลับตา

·       หมอยแยมแหยะ  แป๋กันมีแฮงมีแฮง  แม่นหยัง  ?  หลับตา 

3.    ควมทวยที่เกี่ยวกับสัตว์  เป็นการถามที่มุ่งเอาคำตอบเกี่ยวกับสัตว์  เช่น

·       กินแต่หญ้าน้ำท่าบ่กิน  แม่นหยัง  ?  ม่อน  (ตัวไหม)

·       เก๊าะเจ๊าะมีแข่ว  แม่นหยัง  ?  แมวขี้

·       ไก่อีลายตายแซ่น้ำ  แม่นหยัง  ?  ไซ

·       ขี้ซ้างลอด  ขี้มอดค้าง  แม่นหยัง  ?  ใยแมงมุม

·       คีไฟมีแข้ว  แม่นหยัง  ?  แมวขี้

·       งัวอีแดงออกลูกด่อน  แม่นหยัง  ?  มดแดง 

·       ดอกอีหยังอยู่ในถ้ำ  ฝนตกฮำปีละเทือแม่นหยัง  ?  สรงน้ำพระพุทธรูป

·       ถ้วยดำงำดิน  แม่นหยัง  ?  กองขี้ควาย

·       นั่งสูงก่อยืน  แม่นหยัง  ?  หมา

·       บักน้อย ๆ แก่ผ้าแพแดงลอดขอน  แม่นหยัง  ?  ขี้กะปอม  (กิ้งก่า)

·       ผู้อยู่โคกปั้นถ้วย  ผู้อยู่ห้วยสานมอง  ผู้อยู่หนองกองก้น  แม่นหยัง  ?  มดลิ้น (มดดำ)  แมงย่างซี้น (แมงมุมยักษ์)  และหอย

·       แม่นหยัง  โตอยู่นา  ตาอยู่บ้าน  ?  ปู

·       แม่นหยัง  ไม้อันน้อย  คนเป็นฮ้อยขึ้นโหย่มบ่หัก  ?  ฮังเผิ่ง  (รังผึ้ง)

·       ย่างบ่แล่นตับคอน  นอนบ่เวียนฟ้าผ่า  แม่นหยัง  ?  หมา

·       สองขาบังแดดแปดขาย่างดิน  แม่นหยัง  ?  ปู

·       สองขาสีสี่ขาจั้ง  แม่นหยัง  ?  แมงวัน  (แมลงวัน)

5.    ควมทวยที่เกี่ยวกับพืช  เป็นการถามที่มุ่งเอาคำตอบเกี่ยวกับพืช  เช่น

·       งัวอีเขียว  ผูกหลักเดียวเป็นจุ้ม แม่นหยัง  ?  บักฮูง  (มะละกอ)

·       ชื่ออยู่ฟ้าต้นกับหมากอยู่ดิน  แม่นหยัง  ?  บักลิ้นฟ้า  (เพกา)

·       ตกปุ๊กข้างซี้  บ่ให้ว่าขี้ซ้าง  แม่นหยัง  ?  หมากเฟือง  (มะเฟือง)

·       ต้นท่อเข็มใบเต็มน้ำ  แม่นหยัง  ?  ผักแว่น

·       ต้นท่อลำเทียนใบท่อกะเบียนน้อย  แม่นหยัง  ?  บัว

·       ต้นท่อลำเฮือ  ใบห่อเกือบ่ได้  แม่นหยัง  ?  ต้นมะขาม

·       ต่ำต้อป้อ  มีข้อสู่ตา  แม่นหยัง  ?  บักนัด  (สับปะรด)

·       แต่น้อยนุ่งผ้า  ใหญ่มาป๋าโต  แม่นหยัง  ?  หน่อไม้

·       แต่น้อย ๆ เพิ่นฮักเพิ่นแพง  ใหญ่ขึ้นมาเพิ่นเต๋เพิ่นถีบ  แม่นหยัง  ?  ก้า                 (กล้าข้าว)

·       แต่น้อยใส่เสื้อเขียว  เป็นสาวใส่เสื้อขาว  ใหญ่มาใส่เสื้อแดง  แม่นหยัง  ?  พริก

·       แต่น้อยใส่เสื้อคับ  ใหญ่ขึ้นมาใส่เสื้อหลวม  แม่นหยัง  ?  บักขาม  (มะขาม)

·       บิดหางฮ้องโอ้ด  แม่นหยัง  ?  หน่อไม้

·       ผักหยังกินบ่ได้  ?  ผักกะตู  (ประตู) 

·       ผักหยังอยู่ใต้สาด  ?  ผักแป้น  (กุยฉ้าย)

·       ผู้ญิงไปได้หลาย  ผู้ซายไปได้หน่อย  เด็กน้อยไปบ่ได้หยัง  แม่นหยัง  ?                บักหญ้า  (หญ้าเจ้าชู้)

·       ไม้หยังตักบ่เต็ม  ?  ไม้บก  (สะบก) 

·       มีกกบ่มีฮาก  มีหมากบ่มีใบ  แม่นหยัง  ?  เคือเขาคำ  (เถาไหมทอง)