ครูบ้านนอก

 

รายงานการปฏิบัติงานที่เป็นเลิศ (Best Practice)

รางวัลเพชร สพม.ปราจีนบุรี นครนายก สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษาปราจีนบุรี นครนายก

กลุ่มสถานศึกษา นโยบายพาน้องกลับมาเรียน นำการเรียนไปให้น้อง

1. บทคัดย่อ

“REACH Project: พาน้องกลับมาเรียน นำการเรียนไปให้น้อง” เป็นแนวปฏิบัติที่เป็นเลิศ (Best Practice) ของโรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา ที่มุ่งตอบสนองต่อนโยบาย “Thailand Zero Dropout – เด็กทุกคนต้องได้เรียน” ของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) โดยมีกลุ่มเป้าหมายเป็นนักเรียนที่มีภาวะเสี่ยงหลุดออกจากระบบการศึกษาจำนวน 78 คน ผ่านกระบวนการ 5 ขั้นตอนในรูปแบบ REACH Model ได้แก่ Reconnect (สร้างความสัมพันธ์ใหม่กับนักเรียนและครอบครัว) – Engage (สำรวจความสมัครใจในการกลับมาเรียน) – Adjust Learning (ปรับหน่วยการเรียนรู้ให้เหมาะสม) – Connect (นำการเรียนไปหานักเรียน) – Heal (ฟื้นฟูความมั่นใจผ่านกิจกรรมจิตอาสา) ดำเนินงานตามหลัก PDCA เพื่อความเป็นระบบและยั่งยืน ผลการดำเนินงานสามารถนำนักเรียนกลับเข้าสู่ระบบได้ 22 คน คิดเป็นร้อยละ 28.2 ในจำนวนนี้ กลับเข้ามาเรียนโรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา 8 คน โดยนักเรียนทุกคนที่กลับมาเรียนที่โรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยาสามารถผ่านเกณฑ์การประเมินตามตัวชี้วัดที่เคยไม่ผ่านได้ครบถ้วน พร้อมทั้งเกิดการเปลี่ยนแปลงเชิงบวกด้านทัศนคติและคุณลักษณะอันพึงประสงค์ ทั้งยังเสริมสร้างศักยภาพครูในการจัดการเรียนรู้เฉพาะราย และสร้างความร่วมมือกับครอบครัวและชุมชนอย่างเข้มแข็ง โครงการนี้จึงเป็นต้นแบบแนวทางการจัดการศึกษาทางเลือกที่สามารถนำไปขยายผลในระดับสถานศึกษาอื่น ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพและยั่งยืน

2. ชื่อเรื่องวิธีปฏิบัติที่เป็นเลิศ (Best Practice)

REACH Model ถึงบ้าน ถึงใจ ถึงห้องเรียน

3. ความเป็นมาและความสำคัญของผลงาน

จากนโยบายล่าสุดของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) ภายใต้โครงการ “Thailand Zero Dropout – เด็กทุกคนต้องได้เรียน” ได้แสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นของภาครัฐในการลดจำนวนเด็กและเยาวชนที่หลุดออกจากระบบการศึกษา ด้วยแนวทางการจัดการเรียนรู้ที่ยืดหยุ่น เหมาะสมกับบริบทของผู้เรียนแต่ละคน และเน้นการเข้าถึงนักเรียนเชิงรุก โดยเฉพาะกลุ่มที่มีความเสี่ยง เช่น เด็กที่ขาดเรียนต่อเนื่อง มีผลการเรียนติด 0 ร มส หรือประสบปัญหาส่วนตัวและครอบครัว จนไม่สามารถศึกษาในระบบปกติได้อย่างต่อเนื่อง

โรงเรียนในฐานะหน่วยจัดการศึกษาขั้นพื้นฐาน จึงมีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนนโยบายดังกล่าวสู่การปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรม โดยเฉพาะการออกแบบแนวทางการช่วยเหลือนักเรียนรายบุคคล เพื่อ ไม่ให้ใครถูกทิ้งไว้ข้างหลัง และเพื่อให้โรงเรียนเป็นพื้นที่แห่งโอกาสสำหรับนักเรียนทุกคน จากบริบทของโรงเรียน พบว่า นักเรียนบางส่วนประสบปัญหาการเรียนจนไม่สามารถผ่านตัวชี้วัด ส่งผลให้ติด 0 ร มส ซ้ำชั้น ขาดความมั่นใจ และในที่สุดหลุดออกจากระบบการศึกษาอย่างไม่ตั้งใจ จำนวนถึง 78 คน โรงเรียนจึงได้ออกแบบแนวปฏิบัติที่เป็นเลิศในชื่อ “REACH Project” ซึ่งย่อมาจาก Reconnect – Engage – Adjust Learning – Connect – Heal เป็นกระบวนการที่เชื่อมโยงนโยบายของ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กับการดำเนินงานของสถานศึกษาอย่างมีระบบ และมีความยืดหยุ่นเพียงพอที่จะตอบสนองต่อความหลากหลายของผู้เรียน กระบวนการในโครงการนี้เริ่มจากการ “เยี่ยมบ้าน” เพื่อเชื่อมความสัมพันธ์และรับฟังปัญหาอย่างเข้าใจ (Reconnect) ตามด้วยการสำรวจความสมัครใจของนักเรียนในการกลับเข้าสู่ระบบการศึกษา (Engage) จากนั้นครูจะทำการวิเคราะห์ตัวชี้วัดที่นักเรียนไม่ผ่าน และออกแบบหน่วยการเรียนรู้ที่เหมาะสมกับรายบุคคล (Adjust Learning) โดยใช้ช่องทางการสื่อสารทั้งออนไลน์และออฟไลน์ในการส่งมอบใบงานและติดตามผลการเรียนรู้ (Connect) สุดท้ายคือการฟื้นฟูคุณค่าตนเองและคุณลักษณะอันพึงประสงค์ของนักเรียน ผ่านกิจกรรมจิตอาสาในโรงเรียน (Heal)

REACH Project จึงเป็นมากกว่าแค่การ “พาน้องกลับมาเรียน” แต่เป็นการวางระบบการฟื้นฟูโอกาสทางการศึกษาในระดับปฏิบัติการ ที่มีรากฐานอยู่บนแนวนโยบายเชิงคุณภาพของ สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน และมีการดำเนินงานที่ตอบสนองต่อความต้องการของนักเรียน ชุมชน และบริบทของโรงเรียนได้อย่างแท้จริง

4. วัตถุประสงค์และเป้าหมายของผลงาน

4.1 เพื่อพัฒนาระบบการช่วยเหลือนักเรียนที่มีผลการเรียนติด 0 ร มส หรือมีความเสี่ยงหลุดออกจากระบบการศึกษา ให้สามารถกลับเข้าสู่ระบบได้อย่างมีคุณภาพ

4.2 เพื่อส่งเสริมให้นักเรียนสามารถฟื้นฟูสมรรถนะทางวิชาการและทักษะชีวิต ผ่านกิจกรรมจิตอาสาและการมีส่วนร่วมในกิจกรรมพัฒนาผู้เรียน

4.3 เพื่อสร้างรูปแบบการดำเนินงานที่เชื่อมโยงกับนโยบาย "Thailand Zero Dropout" ของ สพฐ. และสามารถขยายผลเป็นแนวปฏิบัติที่ดี (Best Practice) ในระดับสถานศึกษาได้อย่างยั่งยืน

5. กระบวนการพัฒนาผลงานหรือขั้นตอนการดำเนินงาน

โครงการ "REACH Project: พาน้องกลับมาเรียน นำการเรียนไปให้น้อง" ได้รับการออกแบบและดำเนินงานโดยยึดแนวทางการบริหารงานคุณภาพตามวงจร PDCA (Plan – Do – Check – Act) เพื่อให้การแก้ไขปัญหานักเรียนหลุดจากระบบการศึกษามีประสิทธิภาพ สอดคล้องกับนโยบาย Zero Dropout ของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) และบริบทของโรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา ดังนี้

P – Plan (การวางแผน)

1. วิเคราะห์สภาพปัญหา

1.1 นักเรียนจำนวน 78 คน มีภาวะหลุดออกจากระบบการศึกษาเนื่องจากติด 0 ร มส ซ้ำชั้น ขาดเรียน และขาดแรงจูงใจในการเรียน

2. ตั้งเป้าหมาย

2.1 พานักเรียนกลับเข้าสู่ระบบการศึกษาอย่างน้อย 20% โดยให้มีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนผ่านเกณฑ์

3. ตั้งคณะทำงานและจัดระบบสนับสนุน

3.1 แต่งตั้งทีม REACH Team ประกอบด้วยผู้บริหาร ครูแนะแนว ครูประจำวิชา ครูที่ปรึกษา และครูจิตอาสา

4. ออกแบบกระบวนการ REACH 5 ขั้นตอน

REACH Model ถึงบ้าน ถึงใจ ถึงห้องเรียน

R – Reconnect สร้างความสัมพันธ์ใหม่กับนักเรียนและครอบครัว

E – Engage สำรวจความสมัครใจในการกลับมาเรียน

A – Adjust Learning ปรับหน่วยการเรียนรู้ให้เหมาะสม

C – Connect นำการเรียนไปหานักเรียน

H – Heal ฟื้นฟูความมั่นใจผ่านกิจกรรมพัฒนาผู้เรียน

D – Do (การดำเนินการตามแผน)

1. ลงพื้นที่เยี่ยมบ้านนักเรียน 78 คน และได้ความสมัครใจกลับเข้าสู่ระบบ 22 คน

2. ประเมินปัญหาและความพร้อมนักเรียนรายบุคคล

3. ออกแบบหน่วยการเรียนรู้และใบงานที่ตรงกับตัวชี้วัดที่นักเรียนไม่ผ่าน

4. ประชุมผู้ปกครองนักเรียนที่ประสงค์กลับเข้ามาเรียนโรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา ชี้แจงแนวทางการเรียนรู้ผ่านบันทึกกิจกรรม ประสานการติดต่อและเรียนรู้ผ่านช่องทางออนไลน์

5. จัดกิจกรรมจิตอาสาในโรงเรียน เพื่อทดแทนกิจกรรมพัฒนาผู้เรียน

6. นักเรียนกลับเข้ามาศึกษาต่อที่โรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา

C – Check (การตรวจสอบ/ประเมินผล)

1. ติดตามและประเมินผลรายบุคคลผ่านการตรวจใบงานและสัมภาษณ์นักเรียน/ผู้ปกครอง

2. วัดผลสำเร็จของโครงการ

2.1 นักเรียน 22 คนกลับเข้าสู่ระบบ คิดเป็น 28.2%

2.2 นักเรียน 8 คนกลับมาเรียนในโรงเรียนตนเอง

2.3 นักเรียนที่ส่งใบงานครบ ได้ผลการประเมินผ่านเกณฑ์ 100%

3. ประชุมทีม REACH Team เพื่อวิเคราะห์จุดแข็ง-จุดควรปรับปรุง

A – Act (การปรับปรุงพัฒนา)

1. สังเคราะห์แนวปฏิบัติที่เป็นเลิศ (Best Practice) เพื่อนำเสนอและขยายผล

2. พัฒนาแบบฟอร์มและแนวทางสำหรับครูในการฟื้นฟูผลการเรียนแบบยืดหยุ่น

3. ประชาสัมพันธ์โครงการเพื่อสร้างความร่วมมือกับชุมชนและผู้ปกครองมากยิ่งขึ้น

4. เตรียมปรับปรุงแผน REACH ให้เหมาะสมกับปีถัดไป เช่น เพิ่มช่องทางเรียนรู้ผ่านคลิป

 

6. ผลการดำเนินงาน/ผลสัมฤทธิ์/ประโยชน์ที่ได้รับ

6.1. ผลสัมฤทธิ์เชิงปริมาณ

6.1.1 จากนักเรียนกลุ่มเป้าหมายจำนวน 78 คน ที่มีภาวะเสี่ยงหลุดออกจากระบบการศึกษา โรงเรียนสามารถนำกลับเข้าสู่ระบบได้จำนวน 22 คน คิดเป็นร้อยละ 28.2% ของกลุ่มเป้าหมายทั้งหมด

6.1.2 ในจำนวนนี้ มีนักเรียนจำนวน 8 คน ที่กลับเข้ามาศึกษาต่อในโรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา และมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนเป็นที่น่าพอใจ

6.1.3 นักเรียนทุกคนในกลุ่มเป้าหมายที่ได้รับใบงานเฉพาะราย ส่งผลงานการเรียนครบ และสามารถผ่านเกณฑ์ตัวชี้วัดที่เคยติด 0 ร มส. ได้ครบ 100%

6.2 ผลสัมฤทธิ์เชิงคุณภาพ

6.2.1 นักเรียนที่กลับเข้าสู่ระบบการศึกษา มีทัศนคติที่ดีขึ้นต่อการเรียน มีความภาคภูมิใจและความมั่นใจในตนเองเพิ่มขึ้น ผ่านกิจกรรมจิตอาสาที่ช่วยฟื้นฟูคุณลักษณะอันพึงประสงค์

6.2.1 ครูผู้สอนสามารถออกแบบใบงานและจัดการเรียนรู้แบบยืดหยุ่นที่เหมาะกับนักเรียนรายบุคคลได้ดียิ่งขึ้น ซึ่งเป็นการพัฒนาทักษะการจัดการเรียนรู้เชิงเฉพาะรายของครู

6.2.2 เกิดระบบความร่วมมือที่เข้มแข็งระหว่างโรงเรียน ผู้ปกครอง ชุมชน และหน่วยงานท้องถิ่น ในการติดตาม ช่วยเหลือ และสนับสนุนนักเรียนที่มีความเสี่ยง

6.3 ประโยชน์ที่ได้รับ

6.3.1 โรงเรียนมีต้นแบบแนวปฏิบัติที่เป็นเลิศ (Best Practice) ที่สามารถนำไปประยุกต์ใช้กับนักเรียนในปีการศึกษาต่อไปได้อย่างต่อเนื่องและยั่งยืน

6.3.2 นักเรียนกลุ่มเปราะบางได้รับโอกาสทางการศึกษาอย่างเท่าเทียม สอดคล้องกับหลักสิทธิมนุษยชน

6.3.3 และนโยบาย “เด็กทุกคนต้องได้เรียน” ของสำนักงานการศึกษาขั้นพื้นฐาน

6.3.4 ช่วยลดอัตราการหลุดจากระบบการศึกษา (Dropout Rate) และลดปัญหาการซ้ำชั้นอย่างมีนัยสำคัญ

6.3.5 ชุมชนมีความเข้าใจและเห็นความสำคัญของการศึกษามากยิ่งขึ้น เกิดความภาคภูมิใจและมีส่วนร่วมในกิจกรรมของโรงเรียนอย่างเป็นรูปธรรม

 

จำนวนนักเรียนที่ติดตาม "OZD - พาน้องกลับมาเรียน นำการเรียนไปให้น้อง" (OBEC Zero Dropout)

จำนวน 78 คน พบตัว 78 คน กลับเข้าสู่ระบบ 21 คน

สรุปรายละเอียดนักเรียนที่กลับเข้าสู่ระบบ 21 คน

1. เรียนต่อโรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา 8 คน

2. เรียนต่อโรงเรียนบ้านเขาไม้ไผ่ 1 คน

3. เรียนต่อโรงเรียนช่างฝีมือทหาร 1 คน

4. เรียนต่อโรงเรียนมาลาสวรรค์พิทยา 1 คน

5. เรียนต่อสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (เขาเพิ่ม) 4 คน

6. เรียนต่อสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (ชะอม) 2 คน

7. เรียนต่อสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (ศรีกะอาง) 3 คน

8. เรียนต่อสำนักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย (สงชลา) 1 คน

7. ปัจจัยความสำเร็จ

7.1 การบริหารจัดการของผู้บริหารสถานศึกษา

7.2 การทำงานเป็นทีมของครูในโรงเรียน

7.3 ความร่วมมือจากผู้ปกครองและครอบครัว

7.4 การสนับสนุนจากหน่วยงานภายนอก

7.5 การมีระบบติดตามและประเมินผลที่เป็นระบบ

7.6 การสร้างบรรยากาศการเรียนรู้ที่เอื้อต่อการกลับมาเรียน

8. บทเรียนที่ได้รับ (Lesson Learned)

การดำเนินโครงการ REACH Project: พาน้องกลับมาเรียน นำการเรียนไปให้น้อง ทำให้โรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยาได้เรียนรู้ถึงแนวทางการจัดการศึกษาทางเลือกและการดูแลช่วยเหลือนักเรียนกลุ่มเปราะบางอย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งในด้านการวางแผนเชิงนโยบาย การปฏิบัติงานเชิงระบบ และการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน บทเรียนสำคัญที่ได้รับจากการดำเนินงานมีดังนี้

8.1 ข้อสรุปจากการดำเนินงาน

8.1.1 การเยี่ยมบ้านและพูดคุยแบบเข้าใจ เป็นขั้นตอนสำคัญที่สุดในการเชื่อมโยงนักเรียนกลับสู่ระบบการศึกษา เพราะสร้างความไว้ใจ และช่วยให้โรงเรียนเข้าใจสภาพจริงของนักเรียน

8.1.2 ใบงานเฉพาะรายที่ออกแบบโดยครูผู้สอน มีบทบาทสำคัญในการฟื้นฟูผลการเรียน และควบคุมคุณภาพการประเมินผลสัมฤทธิ์อย่างเป็นธรรม

8.1.3 กิจกรรมจิตอาสาช่วยฟื้นฟูคุณค่าทางจิตใจของนักเรียน ทำให้ไม่รู้สึกด้อยหรือถูกตีตราจากการเคยหลุดจากระบบมาก่อน

8.2 ข้อสังเกต

8.2.1 นักเรียนที่กลับมาเรียนส่วนใหญ่มักมีความตั้งใจและต้องการโอกาส แต่ยังขาดระบบสนับสนุนในครอบครัว เช่น เวลาเรียน สื่อการเรียนรู้ หรือคนดูแล

8.2.2 ความต่อเนื่องในการติดตามผลหลังกลับเข้าสู่ระบบ ถือเป็นจุดที่ต้องวางระบบเพิ่มเติม เพื่อไม่ให้เกิด “กลับมาแล้วหลุดซ้ำ”

8.2.3 ครูบางคนยังไม่มีความเชี่ยวชาญในการออกแบบใบงานแบบรายบุคคล จำเป็นต้องมีเวทีแลกเปลี่ยนหรืออบรมเพิ่มเติม

8.3 ข้อเสนอแนะ

8.3.1 ควรพัฒนาระบบ แผนการเรียนรายบุคคล (ILP: Individual Learning Plan) ที่เชื่อมโยงกับระบบคะแนน ตัวชี้วัด และกิจกรรมพัฒนาผู้เรียนอย่างครบวงจร

8.3.2 ควรมีช่องทางการเรียนรู้ที่หลากหลายมากขึ้น เช่น คลิปสอนสั้น ช่อง YouTube ของโรงเรียน หรือ Podcast สำหรับนักเรียนที่เรียนผ่านมือถือ

8.3.3 ควรสร้างระบบ “เพื่อนช่วยเพื่อน” หรือ พี่ติวน้อง สำหรับนักเรียนที่กลับมาเรียน เพื่อสร้างกำลังใจและไม่รู้สึกโดดเดี่ยว

8.3 ข้อควรระวัง

8.3.1 ต้องระมัดระวังไม่สร้างความกดดันให้นักเรียนกลับเข้าสู่ระบบ หากยังไม่มีความพร้อม เพราะอาจทำให้เกิดการต่อต้านหรือผลกระทบทางจิตใจ

8.3.2 หลีกเลี่ยงการสื่อสารเชิงตำหนิ เช่น คำว่า “เด็กหลุด” หรือ “ซ้ำชั้น” ซึ่งอาจลดคุณค่าในตนเองของนักเรียน

8.3.3 ต้องระวังไม่ให้ครูแบกรับภาระมากเกินไป โดยไม่มีระบบสนับสนุน เช่น เวลาลดภาระงานประจำ หรือแบ่งงานออกแบบใบงานอย่างเท่าเทียม

9. บรรณานุกรม

สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. (2566). แนวทางการดำเนินงานตามนโยบาย Thailand Zero Dropout: เด็กทุกคนต้องได้เรียน. กรุงเทพฯ: สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ.

โรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา. (2567). รายงานแนวปฏิบัติที่เป็นเลิศ (Best Practice): โครงการ REACH Project – พาน้องกลับมาเรียน นำการเรียนไปให้น้อง. นครนายก: โรงเรียนเขาเพิ่มนารีผลวิทยา.

สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. (2566). แนวทางการดำเนินงาน Thailand Zero Dropout – เด็กทุกคนต้องได้เรียน. กรุงเทพฯ: สำนักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน.

สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. (2566). คู่มือการดำเนินงานโครงการพาน้องกลับมาเรียน นำการเรียนไปให้น้อง (OBEC Zero Dropout). กรุงเทพฯ: สำนักพัฒนานวัตกรรมการจัดการศึกษา สพฐ.

เว็บน่าสนใจ