เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2

โรงเรียนโป่งแพร่วิทยา จังหวัดเชียงราย**

โดย วิไลภรณ์  ฤทธิคุปต์

ความเป็นมาและความสำคัญของปัญหา

                   พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542  และที่แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 การจัดการศึกษาต้องยึดหลักว่า ผู้เรียนทุกคนมีความสามารถเรียนรู้และพัฒนาตนเองได้ และถือว่าผู้เรียนมีความสำคัญที่สุด    กระบวนการจัดการศึกษา ต้องส่งเสริมให้ผู้เรียนสามารถพัฒนาตามธรรมชาติและเต็มตามศักยภาพ  เน้นความสำคัญทั้งความรู้ คุณธรรม กระบวนการเรียนรู้ และ บูรณาการตามความเหมะสมในเรื่อง ความรู้และทักษะด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี จัดเนื้อหาสาระและกิจกรรมให้สอดคล้องกับความสนใจและความถนัดของผู้เรียน  โดยคำนึงถึงความแตกต่างระหว่างบุคคล ฝึกทักษะกระบวนการคิด การจัดการ การเผชิญสถานการณ์และการประยุกต์ความรู้มาใช้เพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหา และให้สถานศึกษาพัฒนากระบวนการเรียนการสอน ที่มีประสิทธิภาพ  (สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาแห่งชาติ.  2546 : 13 – 17)

                   หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544  ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กำหนดจุดมุ่งหมายให้ผู้เรียนมีทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ โดยยึดหลักว่าผู้เรียน ทุกคนมีความสามารถเรียนรู้และพัฒนาตนเองได้ และถือว่าผู้เรียนสำคัญที่สุด ดังนั้น ครูผู้สอน และผู้จัดการศึกษาจะต้องเปลี่ยนแปลงบทบาทจากการเป็นผู้ชี้นำ ผู้ถ่ายทอดความรู้ ไปเป็นผู้ช่วยเหลือ ส่งเสริม และสนับสนุนผู้เรียนในการแสวงหาความรู้จากสื่อและแหล่งต่างๆ และให้ข้อมูลแก่ผู้เรียน เพื่อนำข้อมูลเหล่านั้นไปใช้สร้างสรรค์ความรู้ของตน  ทั้งนี้ การจัดการเรียนรู้สาระวิทยาศาสตร์ มีกระบวนการและวิธีการที่หลากหลาย  ครูผู้สอนต้องคำนึงถึงพัฒนาการทางด้านร่างกาย  และสติปัญญา ความสนใจ และความสามารถของผู้เรียน  (กระทรวงศึกษาธิการ.  2545 : 4, 21)

                   ในสังคมแห่งความรู้  “ความรู้”  ถือว่าเป็นทรัพยากรหลักที่มีค่ายิ่ง ซึ่งแตกต่างจากปัจจัยการผลิตอื่นๆ  เนื่องจากความรู้เป็นสิ่งที่เปลี่ยนแปลงและสร้างขึ้นใหม่ได้ตลอดเวลา   ซึ่งสภาวะดังกล่าวก่อให้เกิดความได้เปรียบทางการแข่งขัน  โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในสังคมเศรษฐกิจฐานความรู้  ความรู้ได้กลายเป็นตัวขับเคลื่อนที่สำคัญ   ดังนั้นแนวคิดและหลักบริหารจัดการความรู้ จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับองค์กรในทุกระดับ การจัดการความรู้เป็นกระบวนการ (Process) วงจรต่อเนื่อง ที่ดำเนินการร่วมกันโดยผู้ปฏิบัติงานในองค์กรหรือหน่วยงานย่อยขององค์กร  เพื่อสร้างและใช้ความรู้ในการทำงานให้เกิดผลสัมฤทธิ์ดีขึ้นกว่าเดิม  เกิดการพัฒนางานอย่างต่อเนื่องสม่ำเสมอ  เป้าหมายคือ การพัฒนางานและพัฒนาคน  โดยมีความรู้เป็นเครื่องมือ มีกระบวนการจัดการความรู้เป็นเครื่องมือจึงเป็นกิจกรรมของผู้ปฏิบัติงาน  ไม่ใช่กิจกรรมของนักวิชาการหรือ   นักทฤษฎี  แต่นักวิชาการหรือนักทฤษฎีอาจเป็นประโยชน์ในฐานะแหล่งความรู้  (สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน.  http://www.obec.go.th/teacherzone.  2551)

                   จากประสบการณ์การสอนกลุ่มสาระวิทยาศาสตร์ ในระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 พบว่า  ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียน  เรื่องอาหารและสารอาหาร  อยู่ในระดับต่ำ  และนักเรียนขาดทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ขั้นสูง ได้แก่ ทักษะการกำหนดและควบคุมตัวแปร การตั้งสมมติฐาน  การกำหนดนิยามเชิงปฏิบัติการ การทดลอง  และการตีความหมายข้อมูล   และการลงข้อสรุป  นอกจากนี้ นักเรียนไม่สามารถนำความรู้และประสบการณ์ในการเรียนวิทยาศาสตร์เชื่อมโยงให้สอดคล้องกับสภาพชีวิตจริง จึงไม่เห็นความสำคัญและประโยชน์ของการเรียนรู้  ในเรื่องดังกล่าว  ด้วยเหตุนี้ ผู้วิจัยจึงได้พัฒนารูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนของนักเรียน กลุ่มสาระวิทยาศาสตร์ ภายใต้พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542  และที่แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545   และหลักสูตรการศึกษา  ขั้นพื้นฐาน พ.ศ. 2544   อันจะนำไปสู่การพัฒนาผู้เรียนทุกด้าน  ให้ได้ระดับมาตรฐานตามความมุ่งหวังของประเทศชาติต่อไป

วัตถุประสงค์ของการวิจัย

                   การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์คือ

1.             เพื่อพัฒนารูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนโป่งแพร่วิทยา จังหวัดเชียงราย

2.             เพื่อประเมินผลการใช้รูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนโป่งแพร่วิทยา จังหวัดเชียงราย

สมมุติฐานการวิจัย

1.             รูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้  มีประสิทธิภาพตามเกณฑ์มาตรฐาน  80 / 80

2.             การสอนโดยใช้รูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ทำให้นักเรียนมีสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์สูงกว่าก่อนเรียน

ขอบเขตการวิจัย

1.             การวิจัยครั้งมุ่งพัฒนารูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่  2 โรงเรียนโป่งแพร่วิทยา จังหวัดเชียงราย 

                   ประชากร ได้แก่ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนโป่งแพร่วิทยา  

                   กลุ่มตัวอย่างได้แก่ นักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2  ปีการศึกษา 2551  จำนวน  27  คน โดยวิธีเลือกแบบเจาะจง

2.             ตัวแปรที่ใช้ในการศึกษา ประกอบด้วย

                   ตัวแปรต้น  การสอนโดยใช้รูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้

                   ตัวแปรตาม ได้แก่  1)  ดัชนีประสิทธิภาพ E1/E2 ของรูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ 2) สมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์  และ 3) ความพึงพอใจของนักเรียนที่มีต่อการเรียนตามรูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้

3.             ระยะเวลาที่ใช้ในการศึกษา  ภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2551

นิยามศัพท์เฉพาะ

การพัฒนารูปแบบ  หมายถึง การดำเนินการศึกษาและพัฒนาแบบแผนการเรียนการสอนโดยใช้วิธีการบูรณาการองค์ความรู้ที่มีลักษณะคล้ายคลึงกัน  แล้วนำเสนอเป็นรูปแบบขั้นตอนของการจัดการเรียนการสอน

รูปแบบการสอน หมายถึง แบบแผนการจัดการเรียนการสอน  ที่อาศัยหลักปรัชญา  ทฤษฎี  แนวคิด หรือความเชื่อต่างๆ โดยจัดให้มีองค์ประกอบของการเรียนการสอน ได้แก่  วัตถุประสงค์ เนื้อหา กิจกรรมการเรียนการสอน สื่อการสอน การประเมินผลไว้อย่างเป็นระบบแสดงความสัมพันธ์ซึ่งกันและกัน เป็นแบบอย่างให้ผู้อื่นนำไปใช้ได้

                   รูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้  หมายถึง  แบบแผนการเรียนการสอน  โดยใช้วิธีการบูรณาการองค์ความรู้แนวคิดและกระบวนการของการจัดการความรู้  กับการจัดการเรียนการสอนที่เน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ  โดยมี 5  ขั้นตอน คือ การสร้างความรู้ การจัดและเก็บ การถ่ายทอดความรู้ การนำความรู้มาใช้ และการประเมินผล   

                สมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์  หมายถึง  ความรู้ด้านเนื้อหา ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และจิตวิทยาศาสตร์ ในกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์  ชั้นมัธยมศึกษาปีที่  2 

เรื่อง อาหารและสารอาหาร

ประโยชน์ที่ได้รับ

1.       ได้รูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2

2.       นักเรียนกลุ่มเป้าหมายได้รับการพัฒนาสมรรถนะทางการเรียนวิทยาศาสตร์  เรื่อง อาหารและสารอาหาร

3.       แนวทางในการพัฒนารูปแบบการสอนวิทยาศาสตร์และนำไปประยุกต์ใช้ในกลุ่มสาระวิชาอื่นๆ

วิธีดำเนินการวิจัย

   การพัฒนารูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2  ในครั้งนี้ ผู้วิจัยได้ดำเนินการวิจัยดังนี้

1.              แบบแผนของการวิจัย

การพัฒนารูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 ได้ดำเนินการโดยใช้รูปแบบกลุ่มเดียววัดก่อนหลังการทดลอง (One-Group Pretest-Posttest Design)

2.              ระยะในการดำเนินการวิจัย

                   ใช้ระยะเวลาในการทดลองในภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา  2551 โดยทำการสอนสัปดาห์ละ 4  ชั่วโมง รวมจำนวนทั้งหมด 15 ชั่วโมง ใช้แผนการสอนจำนวน  7  แผน

3.              เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย

                   เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษาครั้งนี้ ประกอบด้วย

                   1.    เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษา ได้แก่ แผนการเรียนรู้ เรื่อง อาหารและสารอาหาร โดยใช้รูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 จำนวน  7  แผน

                   2.    เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูล ประกอบด้วย

                           2.1  แบบทดสอบสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ จำนวน 30  ข้อ มีลักษณะเป็นแบบเลือกตอบ 4  ตัวเลือก

                           2.2  แบบสอบถามความพึงพอใจของนักเรียนที่มีต่อการเรียน ตามรูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ มีลักษณะเป็นแบบมาตราส่วนประมาณค่า (Rating Scale) จำนวน 17 ข้อ

4.              วิธีสร้างเครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย

การสร้างเครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ได้ดำเนินการดังต่อไปนี้

1.             การพัฒนาแผนการเรียนรู้ ตามรูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ เพื่อเสริมสร้างสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ ของนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่  2 ได้ดำเนินการดังต่อไปนี้

                           1.1  ศึกษา และวิเคราะห์หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544 มาตรฐานการเรียนรู้ และผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง

                           1.2  วิเคราะห์สภาพปัญหาที่เกิดจากการจัดการเรียนการสอน กลุ่มสาระการเรียนรู้  วิทยาศาสตร์ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2  

                           1.3  สร้างตารางวิเคราะห์หลักสูตร (Table of Specification)  และพัฒนารูปแบบการการสอน ให้สอดคล้องกับผลการเรียนรู้ที่คาดหวัง จุดประสงค์

                           1.4 กำหนดเวลาที่ใช้ในการเรียนการสอน แต่ละแผนการจัดการเรียนรู้

                           1.5  กำหนดกิจกรรมการเรียนรู้

                           1.6  นำรูปแบบการสอนแบบจัดการความรู้ไปให้ผู้เชี่ยวชาญ จำนวน 3  คน  ตรวจสอบคุณภาพด้านเนื้อหา จุดประสงค์ และการจัดกิจกรรม  สื่อการเรียนรู้ การวัดผลและประเมินผล ผู้เชี่ยวชาญให้ข้อเสนอแนะ แล้วจึงนำมาปรับปรุงแก้ไข

                           1.7  หลังจากที่ได้แก้ไขตามข้อเสนอแนะของผู้เชี่ยวชาญแล้ว  จึงได้ให้ผู้เชี่ยวชาญประเมินค่าดัชนีความสอดคล้อง (IOC)  โดยใช้เกณฑ์ค่าดัชนีความสอดคล้อง ³ 0.75  ขึ้นไป  

1.8      ทดลองใช้รูปแบบการสอนกับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 จำนวน 3 คน เพื่อหาประสิทธิภาพเบื้องต้น แบบหนึ่งต่อหนึ่ง ได้ประสิทธิภาพของชุดกิจกรรมเท่ากับ  76.67/75.56  จึงดำเนินการปรับปรุงรูปแบบการสอน  หลังจากนั้นได้นำไปทดลองใช้กับกลุ่มย่อย คือนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 ที่ไม่ใช่กลุ่มตัวอย่าง จำนวน 20 คน ได้ประสิทธิภาพของรูปแบบเท่ากับ  79.64/77.83  ปรับปรุงรูปแบบการสอน แล้วจึงนำไปใช้กับนักเรียนชั้นมธยมศึกษาปีที่ 2 โรงเรียนโป่งแพร่วิทยาั

2.             การพัฒนาแบบทดสอบสมรรถนะการเรียนวิทยาศาสตร์ เรื่อง อาหารและสารอาหาร