คลิกที่ภาพเพื่อดูขนาดใหญ่ขึ้น |
|
|
|
|
ที่นี่อาจไม่อลังการเท่า "สมิทโซเนียน" ไม่มีวี่แววที่จะเป็นแหล่งความรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีใดๆ มากไปกว่าแหล่งรวบรวม "ของเก่าๆ" แต่ถ้าพินิจดูให้ดีเราจะเห็นภูมิปัญญาที่แฝงไปด้วยหลักการทางวิทยาศาสตร์ของ ปู่ย่า-ตายายที่ซ่อนอยู่ในของใช้และวิธีความเป็นอยู่แบบพื้นบ้านของคนไทยใน อดีตที่ "พิพิธภัณฑ์จ่าทวี"
หลายคนเคยไปเยี่ยมเยียน หลายคนเคยได้ยินชื่อ "พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน จ่าทวี" แหล่งรวบรวมนิทรรศการ และความรู้เกี่ยวกับความเป็นอยู่ของคนไทยในอดีตซึ่ง ตั้งอยู่ใน จ.พิษณุโลก แต่อีกหลายคนก็ยังไม่รู้จักพิพิธภัณฑ์แห่งนี้เลย และนับว่าเป็นประสบการณ์ที่ดีสำหรับทีมข่าววิทยาศาสตร์ ASTV-ผู้จัดการออนไลน์ ที่ได้ไปเยือนพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ พร้อมๆ กับเหล่าว่าที่และนักฟิสิกส์ทฤษฎีของสถาบันสำนักเรียนท่าโพธิ์ ภาควิชาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร
ที่พิพิธภัณฑ์มีส่วนจัดแสดงหลายส่วน ทั้งห้องแสดงภาพซึ่งแสดงภาพในอดีตของชาวพิษณุโลก อาคารแสดงจัดแสดงนิทรรศการซึ่งรวบรวมของใช้และจัดแสดงวิธีความเป็นอยู่ของชาวภาคเหนือตอนล่าง และอาคารนิทรรศการชาวโซ่ง ทั้งนี้ทีมข่าววิทยาศาสตร์ได้เข้าไปนิทรรศการภายในอาคารจัดแสดง ซึ่งยกเรือนย่อมๆ และเครื่องใช้ที่ดูแสนธรรมดาแต่ฝังภูมิปัญญาในการใช้ประโยชน์จากทรัพยากร ธรรมชาติมาจัดแสดง ซึ่งเมื่อฉาบด้วยกาลเวลาอีกต่อแล้ว สิ่งเหล่านี้ยิ่งเรืองคุณค่ามากขึ้นทุกวัน
"เครื่องมือจับสัตว์" เป็นส่วนหนึ่งของภูมิปัญญาของคนรุ่นก่อน ที่รู้จักสังเกตพฤติกรรมสัตว์มาเป็นประโยชน์ในการออกแบบเครื่องมือ
"กล่องตาแมว" เป็นเครื่องมือสำหรับจับหนูนาเพื่อนำมาประกอบอาหาร รูปร่างของกล่องที่ดูเรียบๆ แต่กลับมีกลไกอันแสนชาญฉลาดในการดักจับหนู ลักษณะเป็นกล่องสี่เหลี่ยมผืนผ้า ด้านหน้ามีรู 2 ช่องสำหรับดักหนูขนาดไม่เล็กและไม่โตเกินไป มองแล้วคล้ายดวงตาคู่หนึ่ง
ภายในกล่องยังแบ่งออกเป็น 4 ช่อง ซึ่ง 2 ช่องด้านหน้ามีกลไกไม้กระดก ส่วน 2 ช่องด้านหลังสำหรับขังหนูที่ติดกับ เมื่อหนูวิ่งเข้าไปในกล่องเพื่อเข้าไปกินอาหารที่ล่อไว้ น้ำหนักของหนูจะทำให้ไม้กระดกเอียง และฝาไม้กลมๆ จะกลิ้งไปปิดช่องที่หนูตัวนั้นเพิ่งวิ่งเข้าไป ซึ่งพฤติกรรมของหนูจะไม่วิ่งถอยหลังแต่วิ่งไปข้างหน้าแล้วติดอยู่ภายในกล่อง และกลไกนี้จะทำงานสลับซ้าย-ขวา ตามจำนวนหนูที่วิ่งเข้าไปติดกับ ทำให้สามารถจับหนูได้หลายๆ ตัวด้วยกล่องใบเดียว
พฤติกรรมของลิงที่ไม่แบมือจนกว่าจะได้กินอาหารในมือ นำไปสู่อุปกรณ์จับลิงที่ทำขึ้นจากมะพร้าวลูกเดียว ที่ตัดให้มีช่องพอสำหรับให้ลิงสอดมือเข้าไปได้ จากนั้นนายพรานจะนำไปล่อลิงโดยใส่อาหารไว้ข้างใน ซึ่งนิยมใช้ไข่ต้ม เมื่อเจ้าจ๋อเอามือล้วงเข้าไปก็จะกำมือไว้แน่นตามสัญชาตญาณ จึงติดกับนายพราน
อุปกรณ์ดักจับเม่นเป็นอีกเครื่องมือที่แสดงถึง การช่างสังเกตต่อพฤติกรรมสัตว์ แต่อุปกรณ์ดังกล่าวไม่ได้มีไว้เพื่อดักจับเม่นไปเป็นอาหาร หากแต่บรรษบุรุษของเราใช้เป็นอุปกรณ์สำหรับล่อให้เม่นเข้าไปติดกับเพื่อถอน ขนเม่นไปใช้ประโยชน์ ทั้งเป็นปิ่นปักผม เครื่องประดับและนำไปฝนเป็นยารักษาโรค และเนื่องจากเม่นเนื้อเหนียวจึงไม่นิยมนำไปกิน ลักษณะเครื่องมือจะเป็นไม้ไผ่สานเมื่อเม่นเข้าไปติดกับจะพองขนตามสัญชาตญาณ
ภายในอาคารนิทรรศการยังจัดแสดง "ครัวไฟ" ตัวอย่างครัวสมัยก่อนซึ่งใช้ประโยชน์จากเตาฟืนที่เรียกว่า "เตาสามเส้า" เป็นเตาที่มีเส้า 3 ก้อน ปั้นขึ้นจากดินเหนียวคล้ายเขาควาย วางบนกระบะดินที่ช่วยให้วางเตาบนครัวที่สร้างจากไม้ไผ่ได้ ภายในครัวที่ไม่มีตู้เย็นหรือตู้กำกับข้าวอย่างในวิถีชีวิตคนรุ่นใหม่ ใช้ "กะลากันมด" เป็นเครื่องมือมากินอาหาร โดยจะเจาะรูกะลามะพร้าวใส่ขอแขวนแล้วชันไม่ให้มีรูรั่ว จากนั้นเติมน้ำในกะลา แล้วนำอาหารไปแขวนกับตะขอที่มีกะลากันมด
"เรือนอยู่ไฟหลังคลอด" เป็นเรือนที่ปลูกขึ้นจากไม้ไผ่ทั้งหมด ทั้งนี้เพื่อให้ง่ายต่อการรื้อถอนสำหรับนำพื้นที่ไปใช้ประโยชน์ต่อไป เรือนอยู่ไฟจะมีกองไฟอยู่กลางเรือน เมื่อผู้หญิงที่เพิ่งคลอดบุตรได้รับความร้อนจากกองไฟจากทำให้มดลูกเข้าอู่ เร็วขึ้น ภายในเรือนมีกระปุกเกลือให้หญิงที่เพิ่งคลอดบุตรโยนใส่กองไฟ เมื่อเกลือร้อนถึงระดับหนึ่งจะแตกกระเด็นมาถูกตัวแม่ที่อาจเพลียจนหลับไป ทำให้ผู้หญิงที่เพิ่งคลอดตื่นตัวอยู่เสมอ
ขณะเดียวกันเด็กที่เพิ่งคลอดตามความเชื่อโบราณ ถือว่ายังจิตวิญญาณยังไม่เกิดบนโลกจนกว่าจะ "ตกฟาก" นั่นคือการนำศีรษะของเด็กไปกระทบกับฟากของเรือน ซึ่งอธิบายตามหลักการคือวิธีทำให้เด็กสำรอกน้ำคร่ำออกมา เช่นเดียวกับการตบก้นเด็กแรกเกิดในปัจจุบัน ส่วนรกของเด็กจะฝังไว้ใต้เรือน โดยมีไม้หนามวางกั้นไว้ โบราณว่าเพื่อปกป้องกระสือมากิน แต่อธิบายตามหลักการได้ว่ากลิ่นคาวของรกเด็กจะดึงให้หมา-แมวไปคุ้ยกิน จึงต้องวางไม้หนามกันไว้
ยังมีของใช้ทรงคุณค่าอีกมากในพิพิธภัณฑ์ของจ่าสิบเอกทวี บูรณเขตต์ อดีตข้าราชการทหารและช่างปั้นพระพุทธรูปซึ่งเก็บรวบรวมข้าวของเครื่องใช้ พื้นบ้านมาเป็นเวลานับสิบๆ ปี ด้วยความชอบส่วนตัว และเผื่อแผ่ให้คนอื่นๆ ได้ร่วมรับรู้ถึงภูมิปัญญาของบรรพบุรุษไทย ที่รู้จักประดิษฐ์เทคโนโลยีที่เหมาะสมกับสิ่งแวดล้อมและความเป็นอยู่ เป็นวิถีชีวิตที่เลือนหายไปจากสภาพเศรษฐกิจและสังคมไทยในปัจจุบัน
พิพิธภัณฑ์แห่งนี้เป็นส่วนเล็กๆ ในสังคมที่ย้ำเตือนว่าวิถีชีวิตของบรรพบุรุษนั้นไม่ได้อยู่อย่างงมงายและจมอยู่กับความเชื่อเท่านั้น แต่ยังมีความรู้ มีหลักการที่อธิบายได้ทุกความเป็นไป เพียงแต่ลูกหลานอย่างเราๆ จะมองเห็นและรู้คุณค่าหรือไม่
|
|
|