คุณสุทธิชัย เตมีศักดิ์กับคุณพิพัฒน์พล เพ็ชรเที่ยง 2 นักออกแบบสวนรุ่นใหม่ชื่นชอบสวนแบบป่าเมืองร้อนเป็นพิเศษจะมาเป็นผู้บรรยายเรื่องการจัดสวนป่าเมืองร้อนให้สมาชิก homeandi.com ได้ไอเดียสำหรับนำไปปรับใช้กับสวนของตัวเองกัน…

“ก่อนอื่นคือต้องคำนึงถึงเรื่องความอับชื้นของพื้นที่เป็นสำคัญที่สุด” คุณสุทธิชัยเริ่มต้น “เพราะลักษณะของสวนป่าเมืองร้อนแบบนี้ การปลูกต้นไม้จะค่อนข้างหนาแน่นเป็นพิเศษ ถ้าตำแหน่งตรงนั้นไม่เหมาะ ก็ต้องเปลี่ยนที่หรือเปลี่ยนรูปแบบของสวนไป”

เสน่ห์ของสวนป่าเมืองร้อนแบบนี้คือสีสันที่ตัดกันของศิลาแลงสีส้มและไม้ใบสีเขียว โดยมีแสงแดดแผดจ้าลงมาขับให้การตัดกันนั้นโดดเด่นขึ้น เมื่อผสมผสานกับประติมากรรมพื้นบ้านอันเป็นมนต์ขลังของภูมิภาคนี้มาตกแต่งเข้าด้วยแล้ว ยิ่งให้กลิ่นอายของความเป็นเมืองร้อนไปด้วย

“วัสดุที่เหมาะสมกับสวนป่าเมืองร้อนหนีไม่พ้นศิลาแลงครับ” คุณพิพัฒน์พลให้ความเห็น “พิจารณาจากทั้งด้านรูปลักษณ์ซึ่งให้บรรยากาศของความเป็นสวนแนวนี้ หรือด้านคุณลักษณะที่ดูดซึมความชื้นได้ดี เหมาะสำหรับการนำมาทำเป็นทางเดินหรือกำแพงภายในสวนก็ได้”

วัสดุอีกชนิดหนึ่งที่นิยมก็คือ “อิฐมอญ” ที่เป็นตัวดูดซับความชื้นได้ดี รวมทั้งโอ่งน้ำด้วย เทคนิคการทำให้เกิดมอสบนอิฐมอญหรือโอ่งน้ำจึงได้รับความนิยมกับการจัดสวนแนวนี้เพราะให้ความเป็นธรรมชาติและดูมีเสน่ห์ดี เสริมบรรยากาศความเป็นป่าเมืองร้อนได้ด้วย

สำหรับโอ่งน้ำนั้นเนื่องจากเป็นภาชนะเก็บความเย็นอยู่แล้ว หากเรารักษาอุณหภูมิไปเรื่อย ๆ นาน ๆ เข้ามอสก็จะขึ้นเองตามธรรมชาติ เกาะอยู่ตามตัวโอ่ง ดูสวยงามแปลกตา ให้บรรยากาศ อิฐมอญก็เช่นกัน แต่ต้องให้ความชื้นที่เหมาะสมด้วย

องค์ประกอบอื่น ๆ ในสวนที่น่าสนใจคือ ตอไม้หรือรากไม้เก่า เหมาะมากสำหรับจะนำมาใช้ให้ไม้เกาะอาศัย “ส่วนเฟอร์นิเจอร์ต่าง ๆ ที่ใช้นำมาประดับ ขอแนะนำว่าหากเป็นเฟอร์นิเจอร์ไม้จะดูเข้ากันกับสวนแบบนี้มากกว่าครับ” คุณสุทธิชัยแสดงความเห็น

สำหรับต้นไม้ยอดนิยมของสวนป่าเมืองร้อนนั้น คุณพิพัฒน์พลยกตัวอย่างให้ฟังคร่าว ๆ ดังนี้ ไม้ระดับสูง ได้แก่ ลั่นทม สัตตบรรณ ไทร อโศก หมาก ปาล์ม มะพร้าว จิก หนวดปลาหมึก สาละ ไผ่ กระดังงาสงขลา ปีบ บุหงาส่าหรี เป็นต้น

ไม้อิงอาศัย ได้แก่ เฟิร์น กล้วยไม้ โฮย่า สับปะรดสี ฟิโลเดนดรอน ม่านบาหลี เป็นต้น ไม้ระดับกลางก็เช่น กล้วย โมก จั๋ง ชบา เฮลิโคเนีย แก้ว พุด เอื้องหมายนา ดาหลา หมากผู้หมากเมีย ไม้น้ำ เช่น กกอียิปต์ คล้าน้ำ ช่อครามน้ำ บัว อเมซอนและกกธูป เป็นต้น

ส่วนไม้ระดับล่างที่นิยมก็มีขิงแดง ชมพู พลับพลึง เขียวหมื่นปี มหาหงส์ ฟิโลเดนดรอน เดหลี คล้า เสน่ห์จันทร์ กระดาด หน้าวัว เป็นต้น ในขณะที่ไม้คลุมดินก็ได้แก่ ดาดตะกั่ว พลูด่าง หนวดปลาดุก พรมกำมะหยี่ เฟิร์นกนกนารี ปีกแมลงสาบ บีโกเนีย พัดโบก คล้าพันธุ์เล็ก เศรษฐีต่าง ๆ เปเปอโรเมีย โคลงเคลงเลื้อย เป็นต้น

“ที่ว่ามาทั้งหมดนั่นแทบจะเรียกได้ว่าเป็นต้นไม้บังคับที่จะต้องมีในสวนป่าเมืองร้อนเลยครับ แต่จะว่าไปก็ขึ้นอยู่กับรสนิยมและความเหมาะสมในการวางแปลนสวนด้วยว่าจะนำต้นอะไรมาปลูกกับต้นอะไร โดยพรรณไม้เหล่านั้นต้องเป็นพรรณไม้เมืองร้อนครับ” คุณพิพัฒน์พลเสริม

ข้อสำคัญอีกข้อหนึ่งของการจัดสวนแบบนี้ก็คือ “ความสวยงามยามราตรี” ไฟในสวนจะทำให้เวลากลางคืนสวนแนวนี้จะดูลึกลับ มีเสน่ห์น่าค้นหามากขึ้นอันถือว่าเป็นธรรมชาติของป่าเมืองร้อนทั่ว ๆ ไป และแน่นอนความลึกลับแบบนี้ทำให้สวนนี้มีข้อเสียเล็กน้อย

“ยุงครับ” คุณสุทธิฃัยเฉลย “สวนป่าเมืองร้อนแบบนี้จะมียุงมากแน่นอนอยู่แล้ว เพราะฉะนั้นจึงไม่ควรเพิ่มปริมาณยุงด้วยน้ำที่ขังอยู่ในภาชนะดินเผาต่าง ๆ ที่ตั้งประดับอยู่ในสวน หากรักสวนแบบนี้ต้องหมั่นตรวจสอบหรือเลี้ยงปลาหางนกยูงไว้กินลูกน้ำก็ได้”

ในความเป็นจริงการจัดตกแต่งไสตล์สวนป่าเมืองร้อนหรือที่เราเรียกว่า Tropical garden นั้นใช้พันธุไม้หลากหลายเพื่อจำลองสภาพของบริเวณพื้นที่นั้น แสดงถึงความอุดมสมบูรณ์ในสภาพแวดล้อมของภูมิประเทศ ซึ่งสามารถเชื่อมต่อกับความรู้สึกกับสภาพแวดล้อมได้อย่างกลมกลืน ส่วนในการจัดสวนไสตล์นี้เราอาจใส่ความเป็นชุมชนหรือสัญลักษณ์การอยู่อาศัยในการจัดวาง อาทิเช่น โคมไฟสนาม รั้วไม้ ตุ๊กตาแต่งสวน เป็นต้น

สวนธารใส อีกหนึ่งรูปแบบสวนป่าเมืองร้อน

น้ำนอกจากช่วยให้บ้านเย็นสบายแล้ว เสียงการไหลรินของน้ำยังทำให้ผู้ฟังเกิดความรู้สึกต่างๆได้ ทั้งสดชื่นรื่นรมย์ ตื่นเต้นเร้าใจ และสงบนิ่งจนเกิดสมาธิ

สำหรับบ้านหลังนี้ให้ความสำคัญกับน้ำ โดยนำเข้ามาใช้ประโยชน์ในสวน ด้วยการขุดบ่อสำหรับเลี้ยงปลา ทำธารน้ำตกลัดเลาะไปตามลักษณะของพื้นที่ ดูกลมกลืนกับสภาพแวดล้อมของสวนป่า ซึ่งออกแบบสร้างสรรค์โดยคุณมณฑล จิโรภาส

"เนื่องจากเจ้าของบ้านชอบท่องเที่ยว เดินป่าชมธรรมชาติ ชอบน้ำตกลำธาร จึงชอบสวนสไตล์ที่ผมจัดซึ่งมีองค์ประกอบเหล่านี้อยู่ เมื่อเขาออกแบบบ้าน ผมจึงได้ร่วมออกแบบจัดสวน โดยวางแผนการทำไปพร้อมๆกัน เริ่มตั้งแต่ทำบ่อให้รับกับตัวบ้าน มีน้ำลอดเข้าไปใต้พื้นระเบียง เพราะลักษณะตัวบ้านต้องการออกแบบให้พื้นระเบียงเลียดไปกับผืนน้ำ ขณะทำจึงต้องวางแผนและเช็คเรื่องระดับพื้นให้ถ้วนถี่ นอกจากบริเวณที่เป็นน้ำแล้ว ส่วนอื่นๆออกแบบให้เป็นสวนป่ารับกับสภาพพื้นที่ มีทางเดินเชื่อมต่อถึงกันทุกบริเวณ ส่วนตัวบ้านเจ้าของออกแบบผนังเป็นกระจกใสเพื่อเปิดรับมุมมองภายนอก จึงใช้ประโยชน์จากสวนอย่างเต็มที่ แม้ขณะนั่งอยู่ภายในบ้าน "

ซึ่งในเรื่องดังกล่าวเจ้าของบ้าน ฝากข้อคิดสำหรับผู้ที่คิดจะสร้างบ้านไว้ด้วยว่า " การออกแบบจัดสวนควรวางแผนร่วมกับการออกแบบบ้านตั้งแต่แรก ไม่ใช่ว่าบ้านเสร็จแล้วค่อยจัด ทำให้ผู้ทำงานทีหลังต้องมาแก้ปัญหาต่างๆที่เกิดขึ้น หากเป็นไปได้ควรเรียกเขามาคุยพร้อมกัน หากเราไม่เข้าใจแบบ ก็ควรสอบถามเพื่อความเข้าใจที่ถูกต้องตรงกัน เนื่องจากบ้านหลังนี้สามีของดิฉันเป็นผู้ออกแบบเขาเป็นวิศวกรและเป็นเพื่อนกับคุณมณฑล การออกแบบจึงทำง่ายขึ้น มีการวางแผนแก้ปัญหาต่างๆร่วมกันแต่ขั้นตอนแรก งานที่ออกมาจึงค่อนข้างถูกใจผู้อยู่ค่ะ"

การออกแบบได้กำหนดตำแหน่งสำหรับจัดวางองค์ประกอบในสวนน้ำ อย่างน้ำตก ลำธาร และบ่อปลา โดยเลือกมุมมองจากบริเวณที่ใช้งานบ่อยที่สุด เพื่อให้สามารถใช้ประโยชน์ในสวนน้ำได้อย่างคุ้มค่า

"เมื่อได้โจทย์มา ผมจึงกำหนดตำแหน่งไฮไลท์ คือ บ่อปลาจากมุมที่เจ้าของบ้านชอบนั่งทำงาน จิบกาแฟ และเล่นดนตรีมีระเบียงไม้ยื่นออกไปสำหรับนั่งเล่น ส่วนธารน้ำออกแบบให้มองได้อย่างต่อเนื่อง โดยวางระดับหินน้ำตกให้ลดหลั่นเป็นชั้นๆ ดังนั้นพื้นสนามจึงต้องออกแบบให้เป็นเนินรับกับระดับของน้ำตกด้วย แม้จะเป็นสวนที่เจ้าของบ้านถูกใจ แต่ก็มีการปรับปรุงแก้ไขและเปลี่ยนแปลงตามกาลเวลา

"ในขั้นตอนการทำน้ำตกนั้น ไม่ได้ทำเสร็จในคราวเดียว ครั้งแรกที่จัดสวนยังไม่มีลำธาร เริ่มจากการทำบ่อก่อน เนื่องจากตอนนั้นเจ้าของบ้านยังไม่มั่นใจเกรงว่าสวนน้ำจะใหญ่เกินความต้องการ แต่พออยู่ไปๆประมาณปีที่ 3 ของการจัด ก็ขอให้ผมทำลำธารเพิ่ม ผมจึงแก้ไขและขยายส่วนต่อของลำธารออกไป ซึ่งในตอนนั้นก็แนะนำว่าควรจะทำต่ออกไปให้สุด แต่เจ้าของบ้านขอแค่ส่วนหนึ่งก่อน พอเข้าสู่ปีที่ 5 จึงขยายต่อออกไปจนสุดพื้นที่จนได้รูปแบบของน้ำตกที่สมบูรณ์ขึ้น ซึ่งขั้นตอนการแก้ไขนี่แหละที่ยาก ...ยากกว่าการทำครั้งเดียวจบมาก เพราะเป็นเรื่องของโครงสร้างซึ่งต้องพิถีพิถันดูแลเป็นพิเศษ

"ส่วนการจัดวางต้นไม้ในสวน ควรเลือกชนิดที่มีขนาดใบแตกต่างกัน ใบใหญ่บ้างเล็กบ้างเพื่อให้เกิดเท็กซ์เจอร์ที่ต่าง ไม้ใหญ่บางชนิดก็ให้สีสันจากดอกบ้าง ส่วนบริเวณริมน้ำเลือกพรรณไม้ที่มีรูปทรงอ่อนช้อยอย่าง จิกน้ำ โมก โดยเลือกวางไว้ในตำแหน่งที่เหมาะสม เพื่อความกลมกลืนเป็นธรรมชาติ นอกจากการพิจารณาในแง่ศิลปะแล้ว ควรเลือกปลูกพืชชนิดที่ดูแลง่ายไม่ต้องตัดแต่งบ่อย แต่การเก็บกวาดควรมีบ้างตามธรรมชาติ เพราะหากรักจะจัดสวนลักษณะนี้ต้องขยันหมั่นเก็บกวาดใบไม้ที่ร่วงบ้าง เหมือนผู้หญิงที่คิดจะไว้ผมยาวก็ควรหมั่นสระผมดูแล แต่ก็ไม่ถึงขนาดว่าต้องตัดแต่งต้นไม้ทุกสัปดาห์ อย่างมากก็ 4-5 เดือนต่อครั้ง บางชนิดก็ตัดปีละครั้งเดียวด้วยซ้ำ

"หากให้กล่าวโดยสรุป การจัดสวนหลักๆ ควรพิจารณาเรื่องมุมมองจากบริเวณที่ใช้งานบ่อยสุด โดยดูทิศทางของแดดและลม เพื่อกำหนดตำแหน่งปลูกต้นไม้ให้ร่มเงา ควรเลือกใช้ไม้ใบใหญ่ผสมใบเล็ก และเลือกใช้ต้นไม้ที่ทน สังเกตว่าต้นไม้ที่ผมใช้บ่อยๆก็มีไม่กี่ชนิด อย่าง ต้นลิ้นกระบือ คล้าม้าลาย เข็มอุณากรรณ ประยงค์ แก้ว เพราะเป็นต้นไม้ที่ดูแลง่าย และราคาไม่แพง หากต้องการต้นที่แปลกตาก็อาจปลูกแทรกลงไปบ้างตามความเหมาะสม ส่วนเรื่องรูปแบบการจัดวางหากยังไม่มั่นใจอาจลองเปิดดูจากหนังสือหรือนิตยสารเกี่ยวกับการออกแบบสวน แล้วลองจัดตามแนวทางนั้นก่อนก็ได้ จนเมื่อเริ่มมีประสบการณ์จึงค่อยหาแนวทางของตนเองต่อไป"

หลังให้คำแนะนำเรื่องการจัดสวนแล้ว คุณมณฑลได้ยกตัวอย่างถึงสิ่งที่จะขาดไม่ได้อีกอย่างในการจัดสวนบ้านคนอื่นว่า ควรใส่ความรู้สึกเสมือนตนเองเป็นเจ้าของบ้าน จะทำให้การทำงานเป็นไปอย่างสนุก อย่างสวนนี้เมื่อเสร็จเจ้าของบ้านตัวจริงก็พอใจ และได้ใช้ประโยชน์ในสวนอย่างคุ้มค่า "จัดสวนบ้านนี้สนุกไม่ได้คิดว่าเป็นหน้าที่ ได้มาคลุกคลีอยู่ทุกขั้นตอน แม้ว่าการปลูกต้นไม้ใหญ่จะต้องขยับเข้าขยับออกอยู่ประมาณ 3 ครั้งใน 8 ปีก็ตาม "