สุนทรภู่ จินตกวีผู้ปั้น “พระอภัยมณี”

ในบรรดากวีแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ “สุนทรภู่” ได้ชื่อว่า เป็นกวีเอกที่มีชื่อเสียงและเป็นที่กล่าวขวัญกันมากที่สุดคนหนึ่ง โดยเฉพาะผลงานเรื่อง “พระอภัยมณี” นับเป็นงานชิ้นเอกที่มีการนำไปเผยแพร่ในรูปแบบต่างๆ มากมาย รวมทั้งมีการวิเคราะห์เจาะลึกแทบทุกแง่ทุกมุม เพราะเป็นกวีนิพนธ์ที่มีความยาวถึง 94 เล่มสมุดไทย (สมุดที่ทำด้วยกระดาษข่อย แผ่นยาวๆ หน้าแคบ พับทบไปทบมาคล้ายผ้าจีบ) เรียกได้ว่ายาวที่สุดในโลกก็ว่าได้ ข้อสำคัญคือ เป็น “จินตนิยาย” ที่มิได้นำมาจากชาดก หรือนิทานพื้นบ้าน อย่างที่วรรณคดีไทยส่วนใหญ่นิยมเขียนกัน แต่กลับมีเค้าโครงเรื่องที่แปลกและล้ำยุคยิ่ง  ตัวละครและเหตุการณ์ในเรื่องล้วนชวนตื่นเต้น เร้าใจให้ติดตามอ่านอยู่ตลอดเวลา โดยเฉพาะพระเอกของเรื่องคือ “พระอภัยมณี”

     “พระอภัยมณี” ของท่านสุนทรภู่นับเป็นพระเอกที่แหวกไปจากขนบของพระเอกทั้งหลายในยุคนั้น ด้วยว่าพระเอกอื่นๆ ในวรรณคดีส่วนใหญ่ ล้วนไปเรียนศิลปศาสตร์หรือพวกรัฐศาสตร์ไว้ปกครองบ้านเมืองทั้งนั้น แต่ “พ่ออภัยฯ” ของเรากลับไปเรียน “วิชาเป่าปี่” ซึ่งสมัยนี้จะว่าไปก็จบวิชา “ดุริยางคศิลป์” มาก็น่าจะได้ ดังนั้น “พระอภัยมณี” จึงถือได้ว่าเป็น “พระเอกนักดนตรีคนแรกของไทย” เป็น “พระเอกศิลปิน” ที่ท่านสุนทรภู่ปั้น ไว้ประดับวงการวรรณคดีไทยเป็นคนแรก และน่าจะเป็นคนดียวด้วย เพราะวรรณคดีสมัยหลังๆ ก็ยังไม่ปรากฏว่ามีพระเอกศิลปินนักดนตรีคนใดอีก กล่าวได้ว่าจินตนาการและแนวคิดในการสร้างพระเอกของท่านล้ำหน้า ก้าวไกลเกินยุคเมื่อ 200 กว่าปีที่ผ่านมา เพราะถ้า “พระอภัยมณี” เกิดสมัยนี้ ต้องเป็นศิลปินที่ดังระเบิดไม่แพ้แดนหรือบีม และคงเป็นที่ “กรี๊ดสลบ” ของสาวแก่แม่ม่ายหรือแม้แต่หนุ่มด้วยกันเองเป็นแน่ ด้วยว่าเป็นพระเอกที่ครบสูตรเพียบพร้อมด้วยวัยวุฒิ คุณวุฒิ และชาติวุฒิคือ เป็นหนุ่มหน้าตาหล่อเหลา จบนอก (เพราะไปศึกษาต่างแดน) และเป็นลูกเจ้าเมือง ฐานะไม่ต้องพูดถึง แม้ชีวิตต้องระหกระเหินเพราะพระบิดาขับไล่ออกจากเมืองรัตนาพร้อม “ศรีสุวรรณ” พระอนุชาก็ตาม แต่ภายหลังก็ได้เป็นกษัตริย์ครอบครองบ้านเมือง นอกจากนี้ยังอาจกล่าวได้ว่าเป็นพระเอกที่เจ้าเสน่ห์ไม่แพ้พระเอกอื่นๆ ในวรรณคดีเลย เพราะมีเมียถึง 5 คน เมียแต่ละคนก็มีบุคลิกลักษณะที่ไม่เหมือนใครดังจะนำมาเล่าสู่กันฟังต่อไป

     ก่อนอื่น ขอเท้าความให้เห็นก่อนว่าเหตุใดพระอภัยมณี พระเอกของเราจึงต้องเรียนวิชาเป่าปี่ ซึ่งต้องเดินทางไปเรียนกับ              พิณทพราหมณ์ ณ หมู่บ้านจันตคาม ซึ่งโดยส่วนตัวพระอภัยมณีเองก็คงเห็นว่าการเรียนวิชาดนตรีนั้นช่วยให้ดับทุกข์โศกได้ ดังกลอนที่ว่า “ถึงการเล่นเป็นที่ประโลมโลก ได้ดับโศกสูญหายทั้งชายหญิง” ดังนั้น เมื่อครูพราหมณ์บรรยายสรรพคุณของวิชาเป่าปี่ให้ฟังซ้ำอีก ก็ยิ่งมั่นใจอยากเรียนยิ่งขึ้น โดยครูบอกว่า “แล้วพาไปยอดเขาให้เป่าปี่ ที่อย่างดีสิ่งใดก็ได้สิ้น แต่เสือช้างกลางไพรถ้าได้ยินก็ลืมกินน้ำหญ้าเข้ามาฟัง” นอกจากนี้ “ถ้าแม้นว่าข้าศึกมันโจมจับ จะรบรับสารพัดให้ขัดสน เอาปี่เป่าแล้วโลมน้ำใจคน ด้วยเล่ห์กลโลกาห้าประการ คือรูปรสกลิ่นเสียงเคียงสัมผัส เกิดกำหนัดลุ่มหลงในสงสาร ให้ใจอ่อนนอนหลับดังวายปราณ จึงคิดอ่านเอาชัยเหมือนใจจง” เรียกว่าเรียนวิชานี้อย่าว่าแต่สัตว์จะเคลิ้มจนลืมกินน้ำกินหญ้าเลย แม้แต่ใช้สะกดทัพก็ยังได้ ครั้นเรียนจบกลับเมือง ถูกพระบิดาขับไล่ออกมาเพราะเห็นว่าวิชาที่สองพี่น้องไปเรียนไม่สมฐานะ ไปเจอสามพราหมณ์ระหว่างทางที่พเนจรและสงสัยในวิชาเป่าปี่ พระอภัยมณีก็ยังมั่นใจในวิชาที่เรียนมา โดยบรรยายว่า “อันดนตรีมีคุณทุกอย่างไป ย่อมใช้ได้ดั่งจินดาค่าบุรินทร์ ถึงมนุษย์ครุฑาเทวราช จตุบาทกลางป่าพนาสิน แม้ปี่เราเป่าไปให้ได้ยิน ก็สุดสิ้นโทโสที่โกรธา ให้ใจอ่อนนอนหลับลืมสติ อันลัทธิดนตรีดีหนักหนา ซึ่งสงสัยไม่สิ้นในวิญญาณ์ จงนิทราเถิดจะเป่าให้เจ้าฟัง” ถ้าเป็นสมัยนี้คงไม่ต้องบรรยายมาก เพราะการเรียน “ดนตรี” มิใช่วิชา “เต้นกินรำกิน” อย่างที่คนสมัยก่อนดูถูกแล้ว แต่กลับเป็นหนทางก้าวหน้าและทำให้หลายคนได้เป็นดารานักร้องนักแสดงระดับแนวหน้าของประเทศด้วยซ้ำ อย่างไรก็ดี สมัยโน้น การเรียนวิชาดนตรีส่วนใหญ่จะเป็นเรื่องของพวกผู้หญิงชาววังและพวกที่ต้องแสดงถวายมากกว่าจะเป็นวิชาของลูกกษัตริย์ ดังนั้น พระอภัยมณีจึงถูกพ่อกริ้ว แม้ว่าวิชาปี่ที่เรียนจะไม่ธรรมดาก็ตาม แต่ก็คงไม่ทันได้อธิบายความก็โดนไล่มาเสียก่อน

     ในระหว่างเป่าปี่ให้สามพราหมณ์และศรีสุวรรณฟังจนเคลิ้มหลับไปนี่เอง เสียงปี่ของพระอภัยมณีก็ล่องลอยไปกระทบหูนางผีเสื้อสมุทร ซึ่งออกมาหากิน จนนางตามเสียงปี่ไปเจอพระเอกของเราเข้า ก็เกิดอาการ “ปิ๊ง” ขึ้นมาทันที แสดงว่าพระอภัยฯต้องหล่อ “โดนใจ” ไม่น้อย ไม่งั้นนางคงไม่อุ้มพระอภัยมณีไปเป็นสามีใน     ถ้ำทองของนาง จนเกิด “สินสมุทร” ในเวลาต่อมาแน่ นางผีเสื้อสมุทรจึงนับเป็นเมียคนแรกของพระอภัยมณี แม้จะไม่เป็นที่ยินยอมพร้อมใจในตอนแรกเท่าใดนัก (นี่ก็อาจเป็นที่มาของการเรียกเมียที่บ้านเวลาไม่พอใจว่า “นางผีเสื้อสมุทร” ก็ได้ ช่างว่านัก..555)

     อย่างไรก็ดี เนื่องจากวิชาเป่าปี่ที่พระอภัยมณีไปเรียนมานี้ มิใช่วิชาดนตรีธรรมดาทั่วไป ดังนั้น พระอภัยมณี พระเอกศิลปินเราจึงมิได้เป่าอย่างพร่ำเพรื่อ เรียกว่าเปิดคอนเสิร์ตปี่แต่ละครั้ง ล้วนมีจุดมุ่งหมายโดยเฉพาะ ซึ่งตามท้องเรื่องจะเป่าปี่ประมาณ 12 ครั้ง ได้แก่ ครั้งแรกที่เป่าบรรยายให้สามพราหมณ์ฟัง จนนางผีเสื้อสมุทรเอาไปเป็นสามี ครั้นต่อมาเมื่อหนีนางผีเสื้อสมุทรมาอยู่เกาะแก้วพิสดารก็ได้นางเงือกเป็นเมียอีกคน พร้อมลูกคือ “สุดสาคร” ต่อมาได้ถูกนางผีเสื้อสมุทรไล่ตามอาละวาด พระอภัยมณีได้พยายามขับไล่ให้กลับไป แต่นางไม่ยอม จึงจำเป็นต้องเป่าปี่เป็นครั้งที่สอง ซึ่งเสียงเพลงคงบีบคั้นหัวใจไม่น้อย นางจึงขาดใจตายไปต่อหน้าต่อตา ส่วนการเป่าในครั้งต่อๆ มา ส่วนใหญ่จะเพื่อปลุกทัพหรือสะกดทัพให้ได้ชัยชนะต่อศัตรู รวมทั้งมีการเป่าปี่เพื่ออ้อนสาว คือ นางละเวง ด้วย ซึ่งเสียงปี่ของพระอภัยมณีตอนจีบนางละเวงนี้ ทำให้นางถึงกับ “ตะลึงลืมปลื้มอารมณ์ไม่สมประดี ด้วยเพลงปี่เป่าเชิญให้เพลินใจ จนลืมองค์หลงรักชักสินธพ (ม้า) กลับมาพบพิศวงด้วยหลงใหล” และยังว่า “ถ้าขืนอยู่สู้อีกไม่หลีกเลี่ยง ฉวยพลั้งเพลี้ยงเพลงปี่ต้องมีผัว” แสดงเพลงปี่ของพระเอกเราคงมีอิทธิพลต่อผู้ฟังไม่น้อยเลยทีเดียว

     สำหรับเมียพระอภัยมณี ที่ว่าด้วยกัน 5 คนและแต่ละคนก็ต่างกันอย่างมากนั้น ได้แก่ นางผีเสื้อสมุทรเป็นเมียคนแรกที่เป็นยักษ์ ส่วนนางเงือกเป็นเมียที่สอง นางสุวรรณมาลีเป็นเมียคนที่สาม แต่เป็นเมียมนุษย์คนแรก ส่วนนางละเวงวัณลา เป็นเมียคนที่สี่และเป็นชาวต่างชาติ นางวาลีเป็นเมียคนที่ห้าซึ่งเป็นเมียที่ขี้เหร่ที่สุด แต่เดิมพระอภัยมณีก็มิได้อยากได้นาง แต่นางเป็นคนเจ้าปัญญาและมีวาจาเป็นเลิศ สามารถพูดให้นางสุวรรณมาลีแต่งกับพระอภัยมณี และพูดจนอุศเรนอกแตกตายได้ ข้อสำคัญคือสามารถหว่านล้อมพระอภัยมณีจนใจอ่อนยอมรับนางเป็นชายาอีกคน อย่างไรก็ดี การมีเมียถึง 5 คน ซึ่งมีทั้งสวยแปลง สวยแปลก สวยงาม สวยต่างแดน และสวยปัญญาเช่นนี้ ก็ย่อมแสดงว่า “พระอภัยมณี” มีเสน่ห์ไม่เบา ถึงเป็นขวัญใจสาวๆ ทั้งยักษ์ เงือก และมนุษย์อย่างที่ว่า

     “พระอภัยมณี” ได้รับการยกย่องจากวรรณคดีสโมสรในรัชกาลที่ 6 ว่าเป็นยอดของวรรณคดีประเภทนิทานคำกลอน และเป็น “จินตนิยาย” ที่แสดงให้เห็นถึงจินตนาการที่กว้างไกลอันล้ำยุค เกินสมัยยิ่งของ “สุนทรภู่” ดังนั้น ในโอกาสครบรอบ 223 ปีเกิดของท่านในวันที่ 26 มิถุนายน 2552 อันเป็น “วันสุนทรภู่” นี้ กลุ่มประชาสัมพันธ์สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ กระทรวงวัฒนธรรม จึงขอเชิญชวนให้หน่วยงาน สถานศึกษาและสถาบันที่เกี่ยวข้องได้จัดกิจกรรมต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการประชุม อภิปราย นิทรรศการ การแสดง การประกวดแข่งขัน ฯลฯ เกี่ยวกับผลงานของท่าน เพื่อให้ประชาชน เยาวชนได้ทราบและเรียนรู้การใช้ภาษาไทยที่ลึกซึ้ง ไพเราะ มีคติสอนใจ ข้อสำคัญเพื่อน้อมรำลึกถึง “สุนทรภู่" รัตนกวีแห่งกรุงรัตนโกสินทร์” บรมครูกลอนแปด กวีเอกของไทยที่มีความสามารถไม่รองชาติใดในโลก ผู้ได้รับการยกย่องจากยูเนสโกว่าเป็นผู้มีผลงานดีเด่นทางวัฒนธรรมระดับโลกคนหนึ่ง...

ขอบคุณที่มาข้อมูล

.

Advertisement