4. รูปหนัง สิ่งที่สำคัญที่ขาดเสียมิได้ ได้แก่รูปหนัง ซึ่งลักษณะการผลิตรูปหนัง ดังที่ได้กล่าวมาแล้ว หนังตะลุงคณะหนึ่งจะมีรูปหนังประมาณ 150 - 300 ตัว โดยจัดเป็น 3 ประเภท ได้แก่
4.1 รูปหัวหนัง เป็นรูปบุคคลสำคัญ เช่น ฤษี เจ้าเมือง และมเหสี
4.2 รูปเชิด เป็นบุคคลทั่ว ๆ ไป ยกเว้นรูปตลก เช่น รูปพระ รูปนาง รูปยักษ์
4.3 รูปกาก เป็นพวกรูปผี รูปสัตว์ ต้นไม้ และรูปตัวตลกทุกตัว
รูปฤษี
รูปหนังตะลุงชนิดต่าง ๆ
5. โรงหนัง ปลูกเป็นเสายกพื้น สูงประมาณ 2 เมตร ใช้เนื้อที่ราว 2 - 3 เมตร ฝา 3 ด้าน กั้นด้วยจาก หรือทางมะพร้าว หลังเพิงเป็นเพิงหมาแหงน ด้านหน้าใช้ผ้าขาวบางขึงเป็นจอ มีต้นกล้วยยาวเกือบเท่ากับจอ วางไว้ใช้ปักรูปหนังตอนเล่น บนหลังคาก็มีเชือกผูกไว้แขวนรูปหนัง ในโรงหนังสมัยก่อนใช้ตะเกียงน้ำมัน หรือตะเกียงเจ้าพายุ แต่ปัจจุบันนิยมใช้ดวงไฟฟ้า เพราะสะดวกแก่การใช้ ดวงไฟฟ้าใช้แขวนใกล้จอ เพื่อให้รูปหนังเกิดเงาปรากฏบนจอ และปัจจุบันโรงหนังบางคณะใช้โรงแบบสำเร็จรูป เวลาไปแสดงที่ไหนก็ยกไปด้วย ทั้งนี้เพื่อความสะดวกและไม่เป็นภาระให้กับเจ้าภาพ
6. วิธีการเล่น อาจเล่นกันตลอดคืนหรือเล่นเพียงครึ่งคืนก็มี ถ้าแสดงกันตลอดคืนก็มีการพักเที่ยงตอนเที่ยงคืน ประมาณ 1 ชั่วโมง เริ่มต้นด้วยการโหมโรง หรือลงโรง เมื่อจบเพลงโหมโรงแล้ว ก็จะมีเสียงปี่ทำจังหวะเอารูปฤษีออกเชิด ตั้งนโม 3 จบ ต่อด้วยคาถาอื่น ๆ จนจบ ต่อจากนั้นก็ออกรูปอิศวรหรือรูปโค และก็ออกรูปหน้าบทเพื่อคารวะผู้ชม ขับบทไหว้ครู อาจารย์ บิดา มารดา พร้อมอวยพรผู้ชม ต่อจากนั้นก็ออกรูปตลก ตัวหนังออกมาบอกเรื่องที่จะแสดง และออกรูปเจ้าเมือง และมเหสี เพื่อเปิดฉากดำเนินเรื่อง
ที่กล่าวมานี้เป็นรูปแบบการเล่นเพื่อความบันเทิงทั่ว ๆ ไป แต่หากเล่นประกอบพิธีกรรมจะมีรูปแบบเพิ่มขึ้น การเล่นเพื่อประกอบพิธีกรรมมี 2 อย่าง คือ เล่นแก้บน และเล่นในพิธีครอบมือ เล่นแก้บนเป็นการเล่นเพื่อบวงสรวงครูหมอหนังหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ตามพันธะที่บนบานไว้ หนังตะลุงที่เล่นแก้บนได้ต้องรอบรู้พิธีกรรมเป็นอย่างดี และผ่านพิธีครอบมือถูกต้องแล้ว การเล่นแก้บนจะต้องดูฤกษ์ดูยามให้เหมาะ เจ้าภาพต้องเตรียมเครื่องบวงสรวงไว้ให้ครบตามที่บนบานเอาไว้ เล่นแบบเดียวกับการเล่นเพื่อความบันเทิง แต่เสริมการแก้บนเข้าไปในช่วงออกรูปปรายหน้าบท โดยกล่าวขอร้องเชิญครูหมอหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์มารับเครื่องบวงสรวง
...................................
ขอบคุณครูสุภาพ เต็มรัตน์ supaptemrat@thaimail.com เอื้อเฟื้อข้อมูลสนับสนุน